Adli yargı mahkeme teşkilatında ilk derece mahkemeleri nelerdir?

Adli Yargı İlk Derece Mahkemeleri Nelerdir?

Mahkemelerin nasıl işlediğini merak ediyorsan, Türkiye'deki adli yargı teşkilatında ilk derece mahkemelerinin neler olduğunu bilmek sana büyük fayda sağlar. Boş laflara girmeden, doğrudan konuya girelim.

Ceza Mahkemeleri: Suçlara Karşı İlk Savunma Hattı

Suç işlendiğinde davaların ilk görüldüğü yer ceza mahkemeleridir. Bunlar da kendi içlerinde türlere ayrılır:

• Asliye Ceza Mahkemeleri: Kural olarak tüm suçlara bakar. Ancak kanunla başka bir mahkemenin görevine bırakılmış olan suçlar hariç. Örneğin, basit bir yaralama davası veya dolandırıcılık gibi davalar burada görülür. Hakimler, bu davalarda sanığın lehine veya aleyhine olan tüm delilleri inceler ve vicdani kanaatine göre karar verir.
• Ağır Ceza Mahkemeleri: Kanunda belirtilen ağır suçlara bakar. Bunlar genellikle hapis cezasının üst sınırı 10 yıldan fazla olan suçlar, insan öldürme, yağma, zimmete para geçirme gibi çok daha ciddi suçlardır. Bu mahkemelerde bir başkan ve iki üye hakim bulunur. Görevleri çok daha ağır olduğu için yargılama süreci de daha detaylıdır.
• Çocuk Ceza Mahkemeleri: 18 yaşını doldurmamış kişilerin işlediği suçlara bakar. Amaçları, genç failleri topluma yeniden kazandırmak olduğu için yargılama ve infazda farklı esaslar uygulanır. Genellikle pedagojik yaklaşımlar ön plandadır.
• Sulh Ceza Hakimlikleri: En temel görevleri, soruşturma aşamasında alınan kararlara itirazları değerlendirmektir. Örneğin, bir savcının şüpheli hakkındaki yakalama kararına itirazı veya arama kararına karşı yapılan itirazlar burada görüşülür. Ceza yargılamasının başlangıç noktasıdır diyebiliriz.

Deneyimlerime göre, bir davada hangi ceza mahkemesinin yetkili olduğunu anlamak için suçun niteliğine ve kanunda belirtilen ceza miktarına bakmak gerekir.

Hukuk Mahkemeleri: Uyuşmazlıkların Çözüm Yeri

Kişiler arasındaki veya kurumlar arasındaki özel hukuk ilişkilerinden doğan uyuşmazlıklar hukuk mahkemelerinde çözülür. Bunların da birkaç türü var:

• Asliye Hukuk Mahkemeleri: Genel görevli hukuk mahkemeleridir. Kanunda başka bir mahkemeye bırakılmamış olan tüm hukuki uyuşmazlıklara bakarlar. Miras, alacak davaları, tapu iptali gibi birçok farklı türde dava burada görülebilir.
• Sulh Hukuk Mahkemeleri: Kira uyuşmazlıkları, ortaklığın giderilmesi, miras paylaşımı gibi daha dar kapsamlı hukuki konulara bakar.
• Ticaret Mahkemeleri: Ticari işletmelerle ilgili tüm uyuşmazlıklara bakarlar. İcra takipleri, alacak davaları, şirket sözleşmelerinden doğan anlaşmazlıklar gibi. Bu mahkemelerde genellikle ticari konularda uzmanlaşmış hakimler görev yapar.
• İş Mahkemeleri: İşçi ve işveren arasındaki her türlü uyuşmazlık, kıdem tazminatı, ihbar tazminatı, iş kazaları gibi konuları ele alır.
• Tüketici Mahkemeleri: Tüketicinin korunması kanunu kapsamında yer alan tüm davalara bakarlar. Ayıplı mal, hizmet kusuru, cayma hakkı gibi konularda tüketici lehine kararlar verirler.
• Kadastro Mahkemeleri: Tapulama davaları, kadastro tespitinden doğan itirazlar gibi arazi ve mülkiyetle ilgili davalar burada görülür.
• Fikri ve Sınai Haklar Hukuk Mahkemeleri: Patent, marka, telif hakları gibi fikri ve sınai mülkiyetle ilgili uyuşmazlıkları çözerler.

Eğer bir anlaşmazlığın hangi hukuk mahkemesinde çözüleceğini merak ediyorsan, öncelikle anlaşmazlığın niteliğini ve taraflar arasındaki hukuki ilişkiyi iyi değerlendirmelisin. Örneğin, bir eşya alım satımındaki kusur tüketici mahkemesinin, bir kira sözleşmesinden doğan anlaşmazlık ise sulh hukuk mahkemesinin konusuna girebilir.

İdari Yargı İlk Derece Mahkemeleri: Devletin İşlemleriyle İlgili Davalar

Devletin işlemleri, kamu hizmetleri veya kamu kurumlarının eylemleri nedeniyle açılan davalar idari yargıda görülür. Bunlar da şu şekildedir:

• İdare Mahkemeleri: Kaymakamlıklar, valilikler, belediyeler gibi idari mercilerin aldıkları kararlara veya işlemlerine karşı açılan davalara bakarlar. Örneğin, bir imar durumu değişikliği veya bir ruhsat verilmemesi kararına karşı açılan davalar idare mahkemelerinde görülür.
• Vergi Mahkemeleri: Vergi, resim, harç ve benzeri mali yükümlülüklerle ilgili uyuşmazlıkları çözerler. Bir vergi incelemesi sonucunda çıkan bir tarhiyata itiraz gibi durumlar burada ele alınır.

Burada da önemli olan, davanın konusunun devletin kamu gücü kullanarak aldığı bir karar veya yaptığı bir işlem olup olmadığını anlamaktır. Eğer öyledir, büyük ihtimalle idari yargıya gitmen gerekecektir.

Bu ilk derece mahkemeleri, adalet sisteminin temel taşlarıdır. Bir sorunla karşılaştığında, hangi mahkemeye başvuracağını bilmek, süreci daha hızlı ve doğru ilerletmeni sağlar. Hangi tür bir uyuşmazlığın varsa, o alana bakan mahkemeye başvurmak en doğrusudur.