Şer'i hile ne demek?
Şer'i Hile Nedir?
Şer'i hile, basitçe söylemek gerekirse, bir maksada ulaşmak için görünüşte helal olan ancak gerçekte haram bir sonuca yol açan bir takım işlemleri ifade eder. Burada kilit nokta, niyettir. Yapılan eylem, maddesi itibarıyla caiz gibi görünse de, asıl amaç, İslam'ın yasakladığı bir durumu örtülü bir şekilde gerçekleştirmektir.
- Amacın Helalliği ve Sonucun Harama Çıkması
Şer'i hilede, yapılan işlemin kendisi başlı başına bir yasak içermez. Örneğin, bir mal alıp satmak helaldir. Ancak bu alım satım işlemi, örneğin faizli bir borcu gizlemek veya bir miras hakkından kaçınmak gibi haram bir amaca hizmet ediyorsa, işte o zaman şer'i hile kapsamına girer. Deneyimlerime göre, bu tür durumlar en çok finansal işlemler ve aile hukuku alanlarında karşımıza çıkabiliyor. Örneğin, bir kişi, mevcut borcunu ödemek için bir arkadaşından kağıt üzerinde bir satış işlemi yapsa ve bu satıştan elde ettiği parayı borcuna kullansa, eğer gerçekte o malı satma ve parayı arkadaşına geri verme niyeti yoksa, bu durum şer'i açıdan hiledir.
Burada dikkat edilmesi gereken en önemli nokta, yapılan işlemin ruhudur. Eğer işlem, İslam'ın öngördüğü adalet, dürüstlük ve şeffaflık ilkeleriyle bağdaşmıyorsa, niyet ne olursa olsun sakıncalıdır. Bir ayet, "Ey iman edenler! Mallarınızı aranızda batıl yollarla yemeyin. Ancak karşılıklı rıza ile ticaret olur." (Nisa Suresi,
- Ayet) der. Bu ayet, ticaretin karşılıklı rıza ve helal yollarla olmasını emreder. Şer'i hile, bu ilkenin ihlalidir.
- Faiz (Ribâ) Konusunda Hileler
Faiz, İslam'da kesin olarak haram kılınmıştır. Bu nedenle, faizli işlemleri gizlemek için yapılan birtakım hileler en yaygın şer'i hile örneklerindendir. Örneğin, bir bankadan kredi çekilirken, kredi geri ödeme planında adı faiz olmayan ama aslında faiz olan ek ödemeler "işlem ücreti", "komisyon" gibi isimler altında gizlenebilir. Ya da bir malı peşin fiyatından daha pahalıya taksitli satarken, bu farkın adı açıkça faiz olarak belirtilmez, ancak pratikte faizli bir kazanç elde edilir.
Bir örnek vermek gerekirse, bir kişi, 10.000 TL'lik bir ürünü 12 ay vadeyle 15.000 TL'ye sattığını düşünelim. Eğer bu 5.000 TL'lik fark, gerçek bir hizmetin karşılığı değilse ve sadece paranın zamanla değer kazanmasının bir bedeli ise, bu durum faiz niteliği taşıyabilir. İslam alimlerinin çoğunluğuna göre, bu tür işlemlerdeki niyet, parayı borç verip karşılığında fazladalık elde etmekse, bu şer'i hiledir.
- Miras ve Boşanma Hukukunda Şer'i Hileler
Miras hukuku da şer'i hilenin görülebileceği alanlardan biridir. Örneğin, bir kişi, vefatından sonra mirasçılarının haklarını kısıtlamak amacıyla, tüm mal varlığını kağıt üzerinde bir başkasına satmış gibi gösterebilir. Eğer bu satış işlemi gerçek bir bedel karşılığında yapılmamışsa veya mal sahibi gerçek anlamda maldan feragat etmemişse, bu bir hiledir. Vasiyet yoluyla hak sahiplerinden birini mahrum bırakma çabaları da bu kapsamda değerlendirilebilir.
Boşanma hukuku da benzer örneklere sahne olabilir. Nafaka veya mehrin ödenmesinden kaçınmak amacıyla mal kaçırma, mal varlığını başka birine devretme gibi eylemler şer'i hile olarak görülebilir. Deneyimlerime göre, bu tür durumlarda mahkemeler ve şer'i merciler, yapılan işlemin gerçekliğinden çok, niyeti ve amacını sorgularlar. Bir kişinin mal varlığının yarısını göstermelik olarak eşine devretmesi ve ardından boşanma durumunda nafaka veya tazminat ödememek için bunu kullanması, açık bir hile olarak kabul edilir.
- Kim Ne Yapmalı?
Eğer sen de böyle durumlarla karşılaşıyorsan, yapabileceğin birkaç şey var:
- Niyetini Sorgula: Yaptığın işlemin görünürdeki amacının ötesinde, gizli bir haram amacı taşıyıp taşımadığını kendine sor. Eğer amacın İslam'ın yasakladığı bir duruma ulaşmaksa, o işlemden vazgeç.
- Bilgi Edin: Özellikle finansal ve hukuki konularda, neyin helal neyin haram olduğunu öğrenmeye çalış. İslam'ın temel prensipleri hakkında bilgi sahibi olmak, seni şer'i hilelerden korur.
- Güvenilir Kaynaklara Danış: Şüpheli bir durumda, mutlaka işin ehli olan, İslam fıkhı konusunda bilgili alimlere veya hocalara danış. Onların görüşleri sana yol gösterecektir.
- Şeffaf Ol: İşlemlerinde dürüstlük ve şeffaflık ilkesini gözet. Gizli kapaklı işlerden kaçın.
Unutma ki, İslam'da her şeyin bir hikmeti ve amacı vardır. Helal dairesinde kalmak hem bu dünyada hem de ahirette huzur bulmanın en temel yoludur.