Normatif etik yaklaşımı nedir?

Normatif Etik Yaklaşımı: Ne Demek ve Neden Önemli?

Normatif etik, aslında hepimizin günlük hayatta bir şekilde kullandığı, neyin doğru neyin yanlış olduğuna dair bir pusula gibidir. Karşılaştığın durumlarda "Şöyle mi yapmalıyım, yoksa böyle mi?" diye sorduğun anlar var ya, işte orada aslında normatif etik ilkelerini devreye sokuyorsun. Kısacası, neyin ahlaki olarak yapılabilir veya yapılmaması gerektiğini belirlemeye çalışan bir felsefe dalıdır. Amacı, doğru eylemler için genel ve evrensel kurallar veya prensipler ortaya koymaktır.

Temel Normatif Etik Teorileri ve Uygulamaları

Normatif etik dediğimizde akla birkaç temel yaklaşım gelir. Bunlar, eylemlerin sonuçlarına mı baktığımız, yoksa eylemin kendisinin ahlaki olup olmadığına mı odaklandığımız gibi noktalarda ayrılır.

• Ödev Etiği (Deontoloji): Bu yaklaşımda, eylemlerin kendisi ahlaki değer taşır. Sonuçlarından bağımsız olarak, bazı eylemlerin yapılmaması gereken ahlaki ödevler olduğunu savunur. Immanuel Kant'ın kategorik imperatifi bunun en bilinen örneğidir. Mantığı şu: Bir eylemin evrensel bir yasa olmasını isteyebilir misin? Örneğin, yalan söylemek evrensel bir yasa olsaydı, iletişim tamamen anlamsız hale gelirdi, değil mi? Bu yüzden yalan söylemek, sonucunda iyi bir şey getirse bile, ödev etiği açısından yanlıştır. Deneyimlerime göre, bu yaklaşım özellikle profesyonel hayatta ve hukuk alanında kilit rol oynar. Bir avukatın, müvekkilinin suçu ne olursa olsun ona karşı dürüst olması ve yalan beyanda bulunmaması gibi.
• Faydacılık (Utilitarianism): Bu teoriye göre, bir eylemin ahlaki doğruluğu, o eylemin yol açtığı toplam fayda veya mutluluk miktarına bağlıdır. En fazla sayıda insan için en fazla mutluluğu sağlayan eylem en doğru eylemdir. Örneğin, bir doktorun, hayati tehlikesi olan bir hastaya, durumu hakkında tam gerçeği söyleyip umutsuzluğa kapılması yerine, tedavi sürecini daha iyi yönetebileceği kadarını anlatması, faydacılık açısından daha tercih edilebilir olabilir. Bir trafik kazasında, zarar gören az sayıda insan için yolu kapatmanın, çok daha fazla insanın acil servise ulaşmasını engellediği bir durumda, yolu açmak faydacı bir yaklaşımdır. Ancak burada dikkat etmek lazım, "fayda" kavramı bazen karmaşıklaşabilir.
• Erdem Etiği (Virtue Ethics): Bu yaklaşım, eylemlerden çok, bireyin karakter özelliklerine ve erdemlerine odaklanır. Ahlaki olarak doğru davranan kişi, erdemli bir insandır. Erdemler arasında dürüstlük, cesaret, adalet, cömertlik gibi özellikler bulunur. Deneyimlerime göre, bu yaklaşım özellikle kişisel gelişim ve liderlik konularında bize yol gösterir. Bir yöneticinin sadece kar elde etmeye odaklanması değil, aynı zamanda çalışanlarına karşı adil, destekleyici ve saygılı olması, erdem etiği çerçevesinde değerlendirilir. Bir arkadaşına zor zamanında destek olmak, sadece bir eylem değil, aynı zamanda senin sadakat ve dostluk erdemlerini gösterir.

Pratik Uygulamalar ve Günlük Hayatta Normatif Etik

Peki, tüm bu teoriler bizim günlük hayatımızda nasıl karşımıza çıkıyor? Çok basit. Bir arkadaşının bir sırrını kimseye söylememen gerektiği fikri, bir ödev (deontoloji). Bir karar verirken "Bu karar çoğunluğu mutlu eder mi?" diye düşünmen, faydacılık. Ya da "Ben böyle bir durumda nasıl davranırdım? Nasıl biri olmalıyım?" diye kendine sorman, erdem etiği.

Deneyimlerime göre, günümüz dünyasında bu üç yaklaşımı bir arada kullanmak en doğrusu. Örneğin, bir projede çalışırken hem ödevlerimizi doğru yapmalıyız (deontoloji), hem de projenin genel başarısını ve ekibin motivasyonunu düşünmeliyiz (faydacılık), hem de bu süreçte dürüst, işbirlikçi bir tavır sergilemeliyiz (erdem etiği).

Normatif Etik Karar Alma Süreçlerinde Kullanımı

Bir karar vermen gerektiğinde, öncelikle durumu net bir şekilde anlamaya çalış. Kimler etkileniyor? Neler söz konusu? Sonra bu yaklaşımları birer analiz aracı gibi kullanabilirsin:

• Ödevlerimi yerine getiriyor muyum? Herhangi bir kuralı veya ahlaki yükümlülüğümü çiğniyor muyum?
• Sonuçlar ne olur? Bu kararın genel olarak ne kadar fayda veya zarar getireceğini tahmin etmeye çalış.
• Nasıl biri olmak istiyorum? Bu kararın benim veya çevremdekilerin karakteri hakkında ne söylediğini düşün.

Unutma, normatif etik, bize mükemmel ve her zaman doğru cevapları vermek yerine, doğruya giden yolda düşünmemizi sağlayan bir çerçeve sunar. Bu çerçeveyi kullanarak, hem kendi kararlarında daha bilinçli olabilir hem de çevrendeki olayları daha iyi anlayabilirsin.