Kaç çeşit fasulye var?
Fasulyenin Gizemli Dünyasına Dalış
Kaç çeşit fasulye olduğunu hiç merak ettin mi? Ben yıllardır mutfakta bu harika baklagillerle haşır neşirim ve deneyimlerime göre, piyasada gördüğün birkaç popüler türün çok ötesinde bir çeşitlilik var. Sadece kuru fasulye dediğimizde bile yüzlerce, hatta binlerce farklı türden bahsedebiliriz. Dünya genelinde fasulyenin yaklaşık 30.000'den fazla çeşidi olduğu tahmin ediliyor. Bu inanılmaz bir rakam, değil mi?
Temel Fasulye Kategorileri ve Farklılıkları
Her ne kadar türler bu kadar çeşitli olsa da, genel olarak fasulyeleri birkaç ana gruba ayırabiliriz. Bu sınıflandırma, hem lezzet hem de kullanım açısından sana yol gösterecektir.
Bunlar aslında bir tür fasulye türü olmasına rağmen, mutfakta ayrı bir yere sahip. Genellikle beyazımsı bir zeminde belirgin siyah bir göze sahip olmalarıyla tanınırlar. Özellikle Güney Amerika ve Akdeniz mutfaklarında popülerdir. Haşlanmış hali salatalarda, garnitürlerde ve yahni tarzı yemeklerde harika gider. Pişirme süreleri diğer kuru fasulyelere göre biraz daha kısadır, bu da onları pratik bir seçenek yapar.
Geniş, yassı ve kremamsı bir yapıya sahip bu fasulyeler, yumuşak dokuları ve hafif tatlımsı lezzetleriyle bilinir. Konserve veya dondurulmuş halleri yaygın olsa da, kuru olarak da bulabilirsin. Kremalı çorbalarda, güveçlerde ve pilavlarda kullanıldığında yemeğe muhteşem bir doku katarlar. Pişirme süreleri biraz daha uzundur, bu yüzden önceden ıslatmak önemlidir.
Kırmızı rengi ve belirgin böbrek şekliyle tanınan barbunya, belki de en bilinen türlerden biridir. Meksika mutfağının vazgeçilmezidir. Özellikle acı soslu yemeklerde, pilav üstlerinde ve salatalarda tercih edilir. İyi bir lif ve protein kaynağıdır. Pişirmeden önce mutlaka ıslatılmalı ve iyice pişirilmelidir, çünkü iyi pişirilmediğinde hafif zehirli olabilen fittohemaglutinin içerirler.
Küçük, oval ve parlak siyah renkteki bu fasulyeler, özellikle Latin Amerika ve Karayip mutfaklarında temel bir malzemedir. Pişirdiğinde yumuşar ve hafif tatlı bir lezzet alır. Meksika yemeklerinde, soslarda, çorbalarda ve hatta burger köftelerinde kullanılır. Lif ve antioksidan açısından zengindirler. Diğer birçok kuru fasulye gibi önceden ıslatılmaları gerekir.
Teknik olarak fasulye ailesine ait olmasa da, kullanım ve besin değeri açısından benzerlikler gösterirler. Yuvarlak ve pürüzsüz bir yapıya sahiptirler. Humus yapımının temel taşı olmanın yanı sıra, salatalarda, körili yemeklerde ve kızartılarak atıştırmalık olarak da tüketilir. Pişirme süreleri diğer kuru fasulyelerden biraz daha uzun olabilir.
Bu kategori, kabuklarıyla birlikte taze tüketilen fasulye ve baklagilleri içerir. Yeşil fasulye, hafif çıtır dokusu ve taze lezzetiyle buharda pişirilmiş, sote edilmiş veya salatalarda kullanılabilir. Bezelye ise tatlılığıyla çorbalara, pilavlara ve garnitürlere renk katar. Bunlar kurutulmuş fasulyeler gibi önceden ıslatma gerektirmez, daha hızlı pişerler.
Piyasada Sık Karşılaşılan Diğer Türler
Yukarıdaki ana kategoriler dışında, özellikle Anadolu'da ve dünya mutfaklarında yaygın olarak kullanılan pek çok farklı fasulye çeşidi bulunur.
- Dermason Fasulyesi: Genellikle kuru fasulye denince akla gelen ilk türdür. Beyaz, iri ve yuvarlak taneli yapısıyla bilinir. Yemeği en lezzetli olanlardan biridir ve sulu yemeklerde tercih edilir.
- Horoz Fasulyesi: Adından da anlaşılacağı gibi, horoz ibiğini andıran bir şekle sahiptir. Beyaz ve kahverengi benekleri bulunur. Dermason'a göre biraz daha küçük olabilir ve lezzetiyle fark yaratır.
- Gövem Fasulyesi: Daha küçük taneli, genellikle kahverengi veya alacalı bir fasulye türüdür. Bazı bölgelerde "yer fasulyesi" olarak da bilinir ve kendine özgü bir lezzeti vardır.
- Mercimek Çeşitleri: Kırmızı, yeşil, sarı mercimek gibi çeşitler de baklagil ailesinin bir parçasıdır ve fasulye ile benzer besin değerlerine sahiptir. Farklı yemeklerde ve pişirme sürelerinde kullanılırlar.
Pratik Bilgiler ve Seçim Önerileri
Fasulye seçimi yaparken ve pişirirken dikkat etmen gereken birkaç önemli nokta var.
Çoğu kuru fasulyeyi pişirmeden önce en az 8-12 saat, hatta tercihen bir gece önceden bol suda ıslatmalısın. Bu, pişirme süresini kısaltır, sindirimini kolaylaştırır ve gaz yapma olasılığını azaltır. Islatma suyunu değiştirmek de bu etkiyi artırır. Bazı insanlar düdüklü tencerede ıslatmadan da pişirebiliyor, ancak bu her zaman ideal sonuç vermeyebilir.
Kuru fasulyelerin rengi parlak, taneleri bütün olmalı. Eski, rengi solmuş fasulyeler hem daha zor pişer hem de lezzetini kaybetmiş olur. Paketli ürün alıyorsan, son kullanma tarihine dikkat et.
Genel bir kural olarak, iri ve beyaz fasulyeler (Dermason gibi) sulu yemekler için idealdir çünkü dağılarak yemeğe kıvam verirler. Daha küçük ve belirgin renkli fasulyeler (siyah fasulye, barbunya gibi) salatalarda, pilavlarda veya garnitürlerde yapılarını korumaları açısından tercih edilebilir. Lima fasulyesinin kremamsı dokusu ise çorbalara veya pürelere çok yakışır.
Fasulyeler, bitkisel proteinin en önemli kaynaklarından biridir. Aynı zamanda iyi birer lif, vitamin (özellikle B vitaminleri) ve mineral (demir, magnezyum, potasyum) deposudur. Düzenli tüketmek, sindirim sistemini destekler, kan şekerini dengelemeye yardımcı olur ve uzun süre tokluk hissi sağlar. Çeşitler arasında besin değerleri ufak farklılıklar gösterse de, hepsi genel olarak çok sağlıklıdır.
Unutma, mutfakta fasulyeyle denemeler yapmak çok keyiflidir. Farklı türleri keşfetmek, farklı tariflerde kullanmak sana yepyeni lezzet kapıları açacaktır.