Istishab nedir örnek?
İstishab Nedir, Nasıl Uygulanır?
İstishab, İslami hukukta (fıkıh) bir delil türüdür. Temelinde, bir durumun veya hükmün, aksine bir delil bulunmadıkça, geçmişte olduğu gibi devam ettiğine inanmak yatar. Yani, bir şeyin varlığı veya yokluğu kesinleşmişse, bu durumun değiştiğine dair kesin bir kanıt gelene kadar olduğu gibi kabul edilir.
Deneyimlerime göre, istishabın en sık karşılaşılan ve anlaşılır örnekleri şunlardır:
- Masumiyet Karinesi (Beraet-i Zimmet)
Bir kişinin bir suçla itham edildiğinde, mahkemede suçlu olduğu kesin olarak ispatlanana kadar masum kabul edilmesi istishabın en yaygın uygulamasıdır. Bu, insanların haksız yere suçlanmasını önleyen temel bir prensiptir. Mahkeme, sanığın suçlu olduğuna dair somut deliller bulmak zorundadır. Eğer yeterli delil yoksa, kişi beraet-i zimmet (borçsuzluk, suçsuzluk) ilkesi gereği masum sayılır. Bu, hem modern hukuk sistemlerinde hem de İslami hukukta önemli bir yere sahiptir.
Örnek: Bir kişi hakkında zimmetine para geçirdiği iddiasıyla dava açıldı. Mahkeme, savcılığın sunduğu delilleri inceledi. Eğer savcılık, kişinin parayı zimmetine geçirdiğine dair banka kayıtları, tanık ifadeleri gibi kesin ve yeterli deliller sunamazsa, istishab prensibi gereği o kişi suçsuz kabul edilir. Bu, kanıt yükünün iddia makamında olduğunu gösterir.
- Mülkiyetin Devamı
Bir malın daha önce kime ait olduğu biliniyorsa, bu mülkiyetin aksine bir delil olmaksızın devam ettiği kabul edilir. Yani, bir malın sana ait olduğunu biliyorsan ve o malın elinden çıktığına dair yasal veya şer’i bir kanıt yoksa, o mal hala sana aittir.
Örnek: Bir arsanın tapusu senin üzerine kayıtlı. Birisi çıkıp "Bu arsa aslında bana aitti" diyorsa, bu iddiayı ispatlamakla yükümlüdür. Senin tapun, senin mülkiyetinin devam ettiğine dair bir delildir. Eğer o kişi, arsayı senden usulsüzce aldığını veya senin hakkını kaybettiğini gösteren bir belge veya yasal bir karar sunamazsa, arsa hala senin sayılır.
- Evliliğin Devamı
Bir çiftin evli olduğu biliniyorsa, boşanma veya fesih gibi bir durum söz konusu olmadığı sürece evliliklerinin devam ettiği kabul edilir. Boşanma iddiasında bulunan tarafın, bu iddiasını ispatlaması gerekir.
Örnek: Bir çiftin resmi nikahı var ve kamuoyunda hala evli oldukları biliniyor. Eşlerden biri, "Biz aslında boşandık" derse, bu boşanmanın gerçekleştiğine dair bir mahkeme kararı veya şer’i delil sunmak zorundadır. Aksi takdirde, evlilikleri devam ediyor kabul edilir.
- Borçların Varlığı veya Yokluğu
Bir kişinin bir başkasına borçlu olduğu biliniyorsa, bu borcun ödendiğine dair bir kanıt olana kadar borcun varlığı devam eder. Tersine, bir borç olmadığı biliniyorsa, borcun varlığına dair bir delil sunulana kadar borçsuzluk durumu devam eder.
Örnek: Bir arkadaşından 1.000 TL borç aldın ve bunu geri ödemedin. Bir süre sonra arkadaşın senden bu borcu istiyor. Eğer sen borcu ödediğine dair bir dekont, banka transferi veya şahit gibi bir kanıt sunamazsan, borcun varlığı devam eder. Eğer arkadaşın, sana borç verdiğine dair bir kanıt sunamazsa, o zaman da senin borçsuzluk durumun istishab gereği devam eder.
Pratik Öneriler:
- Önemli finansal işlemlerinizde (borç alma/verme, satış sözleşmeleri vb.) mutlaka yazılı kanıtlar (sözleşme, dekont, senet) oluşturun. Bu, ileride yaşanabilecek anlaşmazlıklarda elinizi güçlendirir.
- Mülkiyet haklarınızı korumak için tapu, ruhsat gibi belgelerinizi güncel tutun ve güvenli bir yerde saklayın.
- Özellikle ticari ilişkilerde, karşılıklı anlaşmalarınızı yazılı hale getirmek, istishabın olumsuz etkilerinden korunmanıza yardımcı olur.