Define bulmak haram mıdır?

Define Bulmak Helal mi, Haram mı? Gerçekler ve Bilgiler

Define bulmak konusunun haram olup olmadığı, yıllardır süregelen bir tartışma. Kimi açıkça haram derken, kimi de belirli şartlarda caiz olabileceğini savunuyor. Tecrübelerime ve ulaştığım somut bilgilere göre bu meseleyi netleştirelim.

Öncelikle, İslam'da temel prensip mülkiyet hakkıdır. Bir mal kimin elindeyse, onun izni olmadan o mala el uzatmak haksızlıktır ve haramdır.

Mülkiyet ve Hak Kavramı

Define dediğimiz şey, bir kişinin veya bir devletin, bir zamanlar sahip olduğu ve çeşitli nedenlerle toprağa gömdüğü mallardır. Bu mallar, gömüldükleri toprakla birlikte bir mülkiyet hakkı doğurur. Eğer o toprak, yani o define, günümüzde yaşayan bir kişiye aitse, örneğin miras yoluyla veya satın alma yoluyla o toprağın sahibi sizseniz, o zaman sizin izniniz olmadan o defineyi almak hukuken de dini olarak da hırsızlığa girer.

Burada önemli olan nokta, definenin kime ait olduğudur. Eğer bir tarladasınız ve o tarla sizin değilse, izinsiz kazı yapmanız, o toprağın sahibinin hakkını gasp etmek anlamına gelir. Bu durum, bırakın define bulmayı, herhangi bir şekilde sahibinin izni olmadan oradan bir şey almak gibidir. Öyle ki, bazı ülkelerde kaçak kazı yapmak ciddi cezalarla sonuçlanabiliyor. Örneğin, Türkiye'de Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu'na göre izinsiz kazı yapmak suçtur ve para veya hapis cezası gerektirebilir.

Buluntu (Luqata) Hükümleri

Peki, hiç kimseye ait olmayan, unutulmuş veya terk edilmiş bir define bulursanız ne olacak? İşte burada İslam'daki "lüktü'l-mal" yani buluntu malların hukuku devreye girer. Bu hükümler, genellikle sokakta veya umumi yerlerde bulunan kayıp eşyalar için geçerlidir. Bulunan malın sahibi belliyse, sahibine teslim etmek farzdır. Eğer sahibi bilinmiyorsa, malın değeri ve durumuna göre farklı hükümler söz konusudur.

• Küçük Değerli Mallar: Küçük miktardaki para veya eşyalar (örneğin bir anahtar, küçük bir oyuncak), genellikle bir yıl boyunca sahibini aramak üzere ilan edilir. Bir yıl sonunda sahibi çıkmazsa, onu bulan kişiye helal olur.
• Büyük Değerli Mallar: Altın, gümüş gibi değerli metaller veya büyük meblağdaki paralar için durum biraz daha farklıdır. Bu tür malların sahibi belliyse mutlaka sahibine teslim edilmelidir. Sahibi bilinmiyorsa, bazı alimlere göre devlet hazinesine teslim edilmesi veya fakirlere dağıtılması gerekir. Tek başına bulan kişiye hemen helal olması genellikle kabul görmez. İmam-ı Azam Ebu Hanife'ye göre, malı bulan kimse, onu sahibi çıkana kadar emanetçi gibi saklamalıdır. Bir yıl geçtikten sonra da sahibi çıkmazsa, onu fakirlere tasadduk etmesi gerekir. Bu, hem dinen hem de vicdanen en güvenli yoldur.

Deneyimlerime göre, define bulmak söz konusu olduğunda, bu "buluntu mal" hükümleri doğrudan uygulanamaz. Çünkü define genellikle toprağa gömülmüş, yani bir mülkiyetin üzerindedir. Bu yüzden, define bulmak için izinsiz kazı yapılması, bu hükümlerin kapsamına girmez ve hukuken de dini olarak da sakıncalıdır.

Devletin ve Hazine Arazilerinin Durumu

Bir de işin devlet ve hazine arazileri boyutu var. Tapuda hazine arazisi olarak kayıtlı olan yerlerde veya tarihi sit alanlarında izinsiz kazı yapmak, kesinlikle haramdır ve kanunsuzdur. Bu tür yerlerde bulunan tarihi eserler devlete aittir ve izinsiz olarak bunlara el uzatmak, hem kanunlara aykırıdır hem de dinen caiz değildir. Tarihi eserlerin korunması, toplumun ortak mirasıdır ve bu mirasa saygı göstermek her bireyin görevidir.

Peki, tamamen sahipsiz, hiç kimseye ait olmayan bir arazi buldunuz diyelim. Bu durumda bile, o toprağın bir sahibi olabilir. Bir belediyeye, bir devlete veya özel bir şahsa ait olabilir. Bu yüzden, herhangi bir yerde kazı yapmadan önce mutlaka o yerin sahipliğini araştırmanız gerekir. Eğer gerçekten sahipsiz olduğu kesinleşmiş bir arazi bulursanız ve o arazide bir define bulursanız, burada durum biraz daha karmaşıklaşır.

Bazı kaynaklara göre, sahipsiz bir yerde bulunan ve devletin de "hazine" olarak nitelendirmediği (örneğin antik eserler gibi) define, bulan kişiye ait olabilir. Ancak burada da yine devletin ilgili birimlerine bilgi vermek ve onların belirleyeceği kurallara uymak en doğru ve helal yoldur. Bu, hem vicdani rahatlık sağlar hem de yasal sorunlardan kaçınmanızı sağlar.

Sonuç olarak, "define bulmak haram mıdır?" sorusunun cevabı aslında yapılış şekline ve koşullarına bağlıdır. Tecrübelerime göre, en güvenli ve dinen en makbul yol şudur:

• Asla kimsenin malı olan bir yerde izinsiz kazı yapmayın. Bu hem haramdır hem de kanunsuzdur.
• Sahipsiz olduğu kesinleşmiş bir yer bulmadığınız sürece kazı yapmaktan kaçının.
• Eğer bir define bulursanız, öncelikle durumu devlete veya ilgili yetkililere bildirin. Onların belirleyeceği kurallara uyun. Bu, hem helal kazanç sağlamanızı hem de vicdani rahatlığınızı garantiler.
• Buluntu mal (lüktü'l-mal) hükümlerini defineye doğrudan uygulamaya çalışmayın. Bu iki farklı durumdur.

Unutmayın, İslam'da helal lokma çok önemlidir. Emek harcamadan, haram yollara başvurarak elde edilen kazanç, insana huzur getirmez.