Ural Altay dil ailesi hangi diller?
Ural-Altay Dil Ailesi: Bildiğimizden Çok Daha Fazlası
Ural-Altay dil ailesi dendiğinde aklına ilk gelen ne? Belki Türk dilleri, belki Fince, Macarca... Haklısın ama işin aslı çok daha geniş ve ilginç!
- Tarih ve Coğrafya: Nereden Geldiler, Nereye Yayıldılar?
Bu dil ailesinin kökeni oldukça eski ve karmaşık. Dilbilimciler genellikle Uralların civarından, yani bugünkü Rusya'nın ortalarından çıktığını düşünüyorlar. Buradan hem kuzeye, Baltık Denizi kıyılarına doğru Fin-Ugor dilleri olarak (Fince, Estonca, Macarca gibi) yayıldılar, hem de doğuya, Sibirya'ya doğru daha farklı kollara ayrıldılar.
Altay dil ailesi ise daha çok Orta Asya kökenli. Bu kolun içinde de Türk dilleri (Türkçe, Azerice, Kazakça, Kırgızca, Özbekçe vb.), Moğol dilleri (Moğolca), Tunguz dilleri (Mançuca, Evenkçe vb.) ve hatta bazı Kore ve Japon dillerinin de bu büyük aileye dahil olup olmadığı konusunda ciddi tartışmalar var. Özellikle Türk dilleri ile Moğol dilleri arasındaki benzerlikler dilbilimcileri hayran bırakacak düzeyde. Örneğin, "su" kelimesi Türkçede "su", Moğolcada "usu"; "göz" kelimesi Türkçede "göz", Moğolcada "köz". Bu sadece küçük bir örnek!
Deneyimlerime göre, bu coğrafi ve tarihsel yayılımı anlamak, diller arasındaki ilişkiyi kavramak için çok önemli. Çünkü insanlar göç ettikçe, ticaret yaptıkça ve savaşlar gerçekleştirdikçe diller de birbirini etkiliyor, ödünçlemeler oluyor.
- Ortak Noktalar: Nasıl Birbirlerine Benziyorlar?
Ural ve Altay dillerinin ortak noktaları ilk bakışta görünmeyebilir ama yakından bakınca fark ediliyor. En belirgin özelliklerden biri sondan eklemeli yapı olmaları. Yani, köke kelimeler eklenerek anlam değiştiriliyor veya yeni anlamlar katılıyor. Türkçede "ev-ler-im-den" dediğimiz gibi, Fincede de benzer bir yapı görülebilir. Macarca da bu eklemeli yapıya sahip.
Bir diğer ilginç ortak nokta ise ses uyumu. Özellikle ön ve arka damak seslerinin bir arada kullanılmaması, yani kelime içinde ya ön damak sesleri (e, i, ö, ü gibi) ya da arka damak sesleri (a, ı, o, u gibi) bir arada bulunması. Türkçe'deki "kalem" (arka damak) veya "göbek" (ön damak) kelimelerine bakabilirsin. Bu kural, birçok Ural-Altay dilinde de geçerli.
Bazı dilbilimciler, köken tartışmalarına rağmen, bu diller arasında kelime benzerliklerinin de altını çiziyor. Örneğin, bazı çalışmalarda "el" kelimesinin hem Ural hem de Altay dillerinde benzer anlamlara gelebildiği gösteriliyor. Elbette bu tür benzerlikler tesadüf de olabilir ama bir araya geldiğinde dikkat çekici oluyor.
- Günümüzdeki Durum ve Karşılaşabileceğin Zorluklar
Bugün Ural-Altay dil ailesinin bir parçası olan dilleri konuşan yaklaşık 400 milyondan fazla insan var. En kalabalık grup şüphesiz Türk dillerini konuşanlar. Türkçe, bu ailenin en bilinen ve konuşulan üyelerinden biri. Diğer taraftan Fince ve Macarca gibi diller, coğrafi olarak birbirinden oldukça uzak olmalarına rağmen Ural ailesinin ortak kökenini paylaşıyor.
Bu dil ailesini öğrenmek isteyenler için pratik bir önerim var: Önce Türkçe veya en çok ilgini çeken bir Türk dilini öğrenmek, sana diğer Altay dillerine geçişte büyük kolaylık sağlar. Ardından, eğer merak ediyorsan, Fin veya Macarca gibi Ural dillerine göz atabilirsin. Gramer yapıları ve bazı kelime kökleri arasındaki paralellikler şaşırtıcı olacaktır.
Ancak şunu da bilmelisin: Dilbilimciler arasında Ural-Altay dil ailesinin tek bir kökenden geldiği konusundaki görüş birliği tam değil. Bazı araştırmacılar, diller arasındaki benzerliklerin daha çok temas ve ödünçleme sonucu ortaya çıktığını savunuyor. Bu, dilbilim alanındaki en canlı ve tartışmalı konulardan biri.