Cümlede öge sayısı nasıl bulunur?

Cümlede Öge Sayısı Nasıl Bulunur?

Cümledeki öge sayısını bulmak aslında bir dedektiflik işi gibi. Önce cümlenin içindeki her bir "şüpheliyi" tek tek tespit etmen gerekiyor. Unutma, her kelime öge değildir; bazen kelime grupları tek bir ögeyi oluşturur.

1. Temel Ögeler: Yüklem ve Özne

Bir cümlede olmazsa olmaz iki temel öge vardır: Yüklem ve Özne. Bunları bulmadan diğer ögelere geçmek olmaz. Yüklem, eylemi veya durumu bildiren kelimedir. Genellikle cümlenin sonundadır ama her zaman değil. Nesne veya zarf tümleciyle karıştırma. Özne ise yüklemdeki eylemi yapan veya durumu üzerine alan ögedir. Bunu bulmak için yükleme "Kim?" veya "Ne?" sorularını sorarsın.

Örnek: "Küçük çocuk parkta koşuyordu."

• Yüklem: koşuyordu
• Özne: Kim koşuyordu? -> küçük çocuk (Burada "küçük" sıfatı "çocuk" ismini nitelediği için tek bir öge grubunu oluşturur.)

Deneyimlerime göre, çoğu zaman özneyi hemen yüklemden sonra aramak işe yarar. Ama bazen özne cümlenin başında da olabilir, dikkatli olmak lazım.

1. Yardımcı Ögeler: Nesne ve Zarf Tümleci

Temel ögeleri buldun, harika! Şimdi cümlenin diğer elemanlarına bakalım: Nesne ve Zarf Tümleci.

• Nesne: Yüklemdeki eylemin doğrudan etkilendiği ögedir. Nesneler de kendi içinde ikiye ayrılır:
• Belirtili Nesne: Yükleme "-i, -ı, -u, -ü" eklerini alarak cevap verir. "Kimi?", "Neyi?" soruları sorulur.
• Belirtisiz Nesne: Yükleme ek almadan cevap verir. "Ne?" sorusu sorulur.
• Zarf Tümleci: Yüklemdeki eylemin zamanını, yerini, durumunu, miktarını, nedenini vb. bildiren ögedir. "Nasıl?", "Ne zaman?", "Nerede?", "Neden?", "Ne kadar?" gibi sorularla bulunur.

Örnek: "Akşamleyin kütüphanede eski bir kitap okuyordu."

• Yüklem: okuyordu
• Özne: Kim okuyordu? -> (Bu cümlede özne yok, düşmüş.)
• Zarf Tümleci: Ne zaman okuyordu? -> Akşamleyin (Zaman bildiriyor)
• Zarf Tümleci: Nerede okuyordu? -> kütüphanede (Yer bildiriyor)
• Belirtisiz Nesne: Ne okuyordu? -> eski bir kitap (Burada da "eski bir" sıfat tamlaması "kitap" ismini nitelediği için tek bir öge grubudur.)

Bu örnekte toplam 4 öge var. Özne olmasa bile öge sayımı değişmez. Bir de şöyle düşün, "Akşamleyin kütüphanede eski bir kitap okuyordu." dediğinde kaç farklı bilgi veriyorsun? Zaman, yer, ne okuduğu ve eylem. İşte bunlar ögeler.

1. Öge Gruplarına Dikkat!

Burada en çok hata yapılan yer burası. Birçok kelime bir araya gelip tek bir ögeyi oluşturabilir. Bunlara öbekler diyoruz. Bu öbekleri ayırırsan, öge sayısını yanlış bulursun.

Örnek öbekler:

• Sıfat Tamlamaları: "kırmızı araba", "güzel bir manzara"
• İsim Tamlamaları: "evin kapısı", "kalemin ucu"
• Edat Grupları: "senin için", "babamla"
• Zarf-Fiil Grupları: "koşarak yanıma geldi" (Burada "koşarak" tek başına zarf tümleci olabilirken, yanına başka kelimeler geldiğinde bir öbek oluşturabilir.)

Örnek: "Sabahın erken saatlerinde uzak bir köyün sessiz sokaklarında yavaş adımlarla yürüyordu."

• Yüklem: yürüyordu
• Özne: Kim yürüyordu? -> (Düşmüş özne)
• Zarf Tümleci: Ne zaman yürüyordu? -> Sabahın erken saatlerinde (Burası bir öbek, ayırmıyoruz.)
• Zarf Tümleci: Nerede yürüyordu? -> uzak bir köyün sessiz sokaklarında (Burası da komple bir yer öbeği.)
• Zarf Tümleci: Nasıl yürüyordu? -> yavaş adımlarla (Burası da bir durum öbeği.)

Bu cümlede de toplam 4 öge var. Gördüğün gibi, "uzak bir köyün sessiz sokaklarında" gibi uzun bir ifade tek bir ögeyi, zarf tümlecini oluşturuyor.

1. Soru Kelimelerine Dikkat!

Cümlede soru kelimesi varsa, cevapladığı ögeyi bulmak öge sayımını etkiler. Örneğin, cümlenin sonunda soru varsa ve bir öge soruluyorsa, o ögeyi de sayıma dahil etmelisin.

Örnek: "Bugün parkta kimi gördün?"

• Yüklem: gördün
• Özne: Kim gördü? -> Sen (Düşmüş özne)
• Zarf Tümleci: Nerede gördün? -> parkta
• Nesne: Kimi gördün? -> (Cevabı aranan öge)

Bu cümlede de 3 öge var ve "kimi" sorusu, belirtili nesneyi sorduğu için, bulacağımız cevapla birlikte o öge de sayılmış olur. Eğer cümle "Bugün parkta Mehmet'i gördün." olsaydı, yine 3 öge olurdu.

Pratik Öneri: Öge bulurken cümlenin ana fikrini yakalamaya çalış. Cümledeki her bir parçanın ne işe yaradığını sorgula. Önce yüklemi bul, sonra özneyi. Kalan kelime gruplarını da sorularla yerlerine oturt. Öbekleri sakın ayırma!