Mutlak haklar nelerdir örnek?
Mutlak Haklar: Nelerdir ve Neden Önemlidir?
Mutlak haklar dediğimizde, aslında insanın doğuştan gelen ve hiçbir koşulda elinden alınamayacak temel haklarından bahsediyoruz. Bunlar, seni sen yapan, insan olmanın gerektirdiği özgürlükler ve güvenceler. Bir düşün, hayatını bir başkasının insafına bırakmadan yaşayabilmen için bu haklar olmazsa olmaz.
- Yaşam Hakkı ve Kişinin Dokunulmazlığı
En temel mutlak hak budur. Yaşam hakkı, senin var olabilmenin, nefes alabilmenin güvencesidir. Bu, devletin bile senden alıkoyamayacağı bir haktır. Bir örnek vermek gerekirse, ceza hukukunda idam cezası uygulayan ülkelerde bile bu hakka karşı aşırı bir duruş sergilenir. Kişinin dokunulmazlığı da bunun bir uzantısıdır; yani senin bedenin, sana aittir. Kimse sana fiziksel olarak zarar veremez, seni kaçıramaz, özgürlüğünden mahrum bırakamaz. Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi'nin
- maddesi de bunu net bir şekilde ifade eder: "Herkesin yaşama, özgürlük ve kişi güvenliği hakkı vardır." Bu, bir felsefi söylemden çok, pratikte seni koruyan bir kalkandır.
- Özgürlük ve Güvenlik Hakkı
Bu hak, senin istediğin yerde yaşama, istediğin gibi hareket etme özgürlüğünü içerir. Elbette bu özgürlük, başkalarının haklarını ihlal etmediği sürece geçerlidir. Adil bir yargılama hakkı da bu kategoriye girer. Eğer bir suçla itham edilirsen, masumiyet karinesi senden esirgenemez. Adil yargılama hakkı, senin keyfi olarak hapse atılmanı engeller. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi'nin (AİHM) kararlarına baktığında, binlerce kişinin keyfi tutukluluk veya adil yargılanmama şikayetlerinin haklı bulunduğunu görürsün. Bu, hukukun üstünlüğünün bir gereğidir. Örneğin, bir mahkeme kararı olmadan seni bir yere kapatamazlar. Bu, bir tür güvencedir.
- Düşünce, Vicdan ve Din Özgürlüğü
Bu hak, senin neye inanacağını, ne düşüneceğini tamamen özgürce belirleyebilmen anlamına gelir. Devletin senin düşüncelerini veya inançlarını zorla değiştirmeye veya baskı yapmaya hakkı yoktur. Birinin Budist olmasını veya ateist olmasını kimse sorgulayamaz ve bunu değiştirmesini isteyemez. Bu, senin iç dünyana ait bir özgürlüktür. Hatta bu özgürlüğünü bir din veya inanç yaymak, ibadet etmek veya ayinlere katılmak gibi eylemlerle dışa vurma hakkın da vardır. Tabii yine başkalarının haklarını gasp etmediğin sürece. Bu konuda en sık karşılaşılan ihlallerden biri, insanların dini inançları yüzünden işten çıkarılması veya ayrımcılığa uğramasıdır.
- Adil Yargılanma Hakkı
Deneyimlerime göre, bu hak en çok ihlal edilen ama aynı zamanda en çok korunan haklardan biridir. Adil yargılanma, suçlu olup olmadığına bakılmaksızın herkesin yasaların öngördüğü adil bir süreçten geçme hakkıdır. Buna, bir avukatla temsil edilme hakkı, suçlamanın ne olduğunu bilme hakkı, lehine olan delilleri sunma hakkı ve mahkemeye erişim hakkı dahildir. Örneğin, bir mahkemede kimseye zarar vermeden savunma yapma hakkın vardır. Eğer bir ülkede mahkemeler bağımsız değilse veya belirli kişilere karşı taraflı davranıyorsa, orada adil yargılanma hakkı ağır bir şekilde ihlal ediliyor demektir. Türkiye'de de anayasa ve yasalar bu hakkı güvence altına alır.
Pratik Öneriler:
- Haklarını bilmek, onları savunmanın ilk adımıdır. Anayasanı ve temel insan hakları sözleşmelerini incele.
- Hukuki bir sorunla karşılaştığında, bir avukattan destek almaktan çekinme. Adalet Bakanlığı'nın adli yardım servisleri veya baroların ücretsiz danışmanlık hizmetleri de olabilir.
- Eğer haklarının ihlal edildiğini düşünüyorsan, ilgili mercilere başvurmaktan çekinme. Kamu Denetçiliği Kurumu (ombudsman) veya yerel sivil toplum kuruluşları sana yol gösterebilir.
- Sosyal medyada veya çevrende hak ihlali örneklerini takip etmek, farkındalığını artırır ve toplumsal duyarlılığı güçlendirir.