Deniz Gezmiş idamını kimler onayladı?
Deniz Gezmiş ve İdam Kararı: Kimler Onayladı?
Deniz Gezmiş, 6 Mayıs 1972'de Ankara'da idam edildi. Bu acı olayın yankıları hala sürüyor ve "kimler onayladı?" sorusu, bu karanlık dönemin anlaşılması için kritik önem taşıyor. Deneyimlerime göre, bu kararın ardında tek bir kişi ya da grup yok; karmaşık bir siyasi ve hukuki süreç işledi.
Öncelikle, dönemin Türkiye'sindeki siyasi atmosferi anlamak lazım. 1971 Muhtırası sonrasında, siyasi gerilim doruk noktadaydı. Bülent Ecevit liderliğindeki ana muhalefet partisi CHP'nin dışındaki siyasi aktörlerin ve ordunun siyaset üzerindeki etkisi artmıştı. Bu durum, mevcut hükümetleri ve yargıyı da etkiliyordu. Deniz Gezmiş ve arkadaşları, THKP-C (Türkiye Halk Kurtuluş Partisi-Cephesi) üyesi olarak Devrimci Halkın Gücü bildirisini yayınlamış, çeşitli eylemler gerçekleştirmişlerdi. Bu eylemler, dönemin yönetimi tarafından ciddi bir tehdit olarak algılanıyordu.
Yargı Süreci ve Karar Mercileri
Deniz Gezmiş ve iki arkadaşı, Yusuf Aslan ve Hüseyin İnan, yargılandıkları davalarda idam cezasına çarptırıldılar. Bu cezayı veren, dönemin askeri mahkemeleriydi. Ankara Sıkıyönetim Komutanlığı Askeri Mahkemesi'nde görülen davalar sonucunda, "devletin anayasal düzenini silah zoruyla değiştirmeye teşebbüs etmek" suçundan idama mahkum edildiler. Ancak, bir idam kararının infaz edilebilmesi için sadece mahkeme kararı yetmiyordu. Bu kararın yasama organı olan Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) tarafından da onaylanması gerekiyordu.
TBMM'de bu idam kararlarının onayı için oturumlar düzenlendi. Oylamalarda, idam cezasına karşı çıkanlar ve destekleyenler oldu. Ancak nihayetinde, dönemin hükümetinin ve TBMM'deki çoğunluğun onayıyla idam kararları kesinleşti. Bu süreçte, siyasi partilerin genel eğilimleri ve liderlerinin tutumları belirleyici oldu. Deneyimlerime göre, dönemin Cumhurbaşkanı Cevdet Sunay'ın da onayı bu kararın infazında rol oynadı. Kanunlar gereği idam kararlarının yürürlüğe girmesi için Cumhurbaşkanının onayı şarttı.
Siyasi Motivasyon ve Dönemin Ruh Hali
Bu kararların alınmasında sadece hukuki gerekçeler değil, aynı zamanda dönemin derin siyasi motivasyonları da etkiliydi. 1970'lerin başı, Türkiye'de siyasal şiddetin tırmanışa geçtiği, ideolojik kutuplaşmanın keskinleştiği bir dönemdi. Bir yanda ülkenin geleceğine dair farklı vizyonlara sahip gençlik hareketleri, diğer yanda ise bu hareketleri bastırmak isteyen devlet aygıtı ve siyasi güçler vardı. Deniz Gezmiş'in idamı, devletin bu tür hareketlere karşı sert bir tavır aldığının bir göstergesi olarak da görülebilir.
Bu tür tarihi olayları anlamak için, dönemin gazete arşivlerine, meclis tutanaklarına ve anı kitaplarına göz atmak faydalı olacaktır. Bunlar, kararların nasıl alındığına ve o dönemde hangi tartışmaların yaşandığına dair somut ipuçları sunar. Eğer bu dönemi daha derinlemesine anlamak istersen, dönemin siyasi liderlerinin konuşmalarını ve dönemin tanıklarının anlatılarını da inceleyebilirsin.
Pratik Öneri: Tarihi Kaynaklara Ulaşmak
Deniz Gezmiş ve arkadaşlarının idam kararlarının onaylanma sürecini anlamak için en somut yol, o döneme ait resmi belgelere ulaşmaktır. Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin web sitesinde veya arşivlerinde ilgili kanun teklifleri, oylama sonuçları ve tartışma tutanakları bulunabilir. Ayrıca, dönemin gazeteleri ve dergileri de o günlerin atmosferini ve kamuoyunun tepkisini anlamak açısından önemli kaynaklardır. Bu kaynaklar, genellikle büyük kütüphanelerde veya dijital arşivlerde erişilebilir durumdadır.