Evliya Çelebi hangi padişah döneminde yaşamıştır?
Evliya Çelebi'nin Padişahı Kimdi?
Evliya Çelebi'nin hayatına ve seyahatlerine şöyle bir göz attığımızda, aslında
en hareketli dönemlerinden birine denk geldiğini görüyoruz. Tam olarak hangi padişah döneminde yaşadığını soruyorsan, cevap şu: Evliya Çelebi, hayatının büyük bir kısmını ve en önemli seyahatlerini IV. Murad ve IV. Mehmed dönemlerinde gerçekleştirmiştir.
Bu iki padişahın dönemi, Osmanlı İmparatorluğu için hem siyasi hem de kültürel açıdan oldukça önemliydi. IV. Murad, tahta çıktığında henüz 11 yaşındaydı ve devletin içindeki karışıklıkları gidermeye odaklandı. Babinger gibi tarihçilerin de belirttiği gibi, bu dönemde askeri ve idari reformlar yapıldı. İşte tam da bu atmosferde, 1611'de doğan Evliya Çelebi, dünyayı keşfetme arzusuyla yanıp tutuşuyordu.
Düşünsene, sen de o dönemde genç bir delikanlı olsan, imparatorluğun dört bir yanından gelen hikayeleri dinlesen, bir de üstüne bu kadar hareketli bir siyasi ortam olsa, duramazdın herhalde. Evliya da tam olarak böyle bir adamdı. Seyahatlerine 1640'larda başladığı düşünülüyor. Bu da IV. Murad'ın son dönemlerine denk geliyor. IV. Murad, 1640'da vefat ettiğinde, yerine IV. Mehmed geçti. Evliya Çelebi'nin meşhur eseri Seyahatnâme'nin büyük bir kısmı işte bu IV. Mehmed döneminde yazıldı ve seyahatler bu dönemde doruğa ulaştı.
Seyahatnâme'den Çıkarılacak Dersler
Evliya Çelebi'nin seyahatleri, sadece bir gezi yazısı değil, aynı zamanda o dönemin sosyal, ekonomik ve kültürel yaşamına dair paha biçilmez bilgiler sunuyor. Deneyimlerime göre, eğer sen de bir yerleri derinlemesine anlamak istiyorsan, sadece turistik yerlere değil, halkın arasına karışan Evliya gibi insanları okumalısın.
Mesela, Seyahatnâme'de şehirlerin nüfusları hakkında verdiğimiz bilgiler var. Elbette bu rakamlar tam olarak günümüzdeki gibi kesin olmasa da, bir fikir veriyor. Örneğin, İstanbul'un o dönemdeki nüfusuna dair verdiği bilgiler, şehrin ne kadar büyük ve canlı olduğunu gösteriyor. Yaptığı tasvirler, mimari yapıları, çarşıları, camileri, hatta insanların giyim kuşamını bile detaylıca anlatıyor. Bunları okurken, sanki kendin de o sokaklarda yürüyormuşsun gibi hissediyorsun.
Benim sana tavsiyem şu: Bir şehri ziyaret etmeden önce, o şehrin tarihi hakkında bilgi edin. Hatta mümkünse, Evliya Çelebi gibi o şehrin eski sakinlerinin gözünden anlatılanları oku. Bu, sana sadece gezdiğin yerleri değil, aynı zamanda o yerlerin ruhunu da anlamanı sağlar.
Evliya Çelebi'nin Gözünden Dönemin Gerçekleri
Evliya Çelebi'nin anlattıkları, sadece gezdiği yerler değil, aynı zamanda yaşadığı dönemin siyasi ve sosyal çalkantılarını da yansıtıyor. IV. Murad'ın sert yönetimi ve sonrasında IV. Mehmed dönemindeki bazı olaylar, onun gözlemlerine de yansımış. Seyahatnâme'de yer yer bu dönemin atmosferini hissedebiliyorsun.
Deneyimlerime göre, bir yazarın veya gezginin anlattıkları, sadece kendi kişisel deneyimlerini değil, aynı zamanda yaşadığı toplumun genel ruh halini de yansıtır. Evliya Çelebi de bunu başarmış. Onun anlattığı olaylar, karşılaştığı insanlar, bazen karşılaştığı zorluklar, o dönemin Osmanlı insanının hayatına dair ipuçları veriyor.
Eğer sen de tarih okuyorsan veya bir dönemi anlamaya çalışıyorsan, sadece resmi belgelerle yetinme. Evliya Çelebi gibi kişisel anlatıları da dikkate al. Çünkü bu anlatılar, o dönemin insanlarının duygularını, düşüncelerini ve yaşam biçimlerini daha iyi anlamana yardımcı olur.
Özetle, Evliya Çelebi'nin seyahatleri, IV. Murad ve özellikle IV. Mehmed dönemlerinin canlı birer tanıklığıdır. Onun eserini okuyarak, hem o dönemin Osmanlı dünyasına bir yolculuk yapabilir hem de gezi yazılarının nasıl birer tarih hazinesi olabileceğini görebilirsin.