Cıva elementi nedir?

Cıva: O Parlak Ama Tehlikeli Metal

Cıva, element sembolü Hg, atom numarası 80 olan, oda sıcaklığında sıvı halde bulunan tek metaldir. Gümüşi beyazı ve parlaklığıyla dikkat çeken bu element, ilk duyduğunda belki de bir termometre aklına getirir. Ama cıva, hayatımızda çok daha fazlası. Deneyimlerime göre, cıvanın hem geçmişte hem de günümüzde hem faydaları hem de büyük riskleri olmuştur.

Cıvanın en bilinen özelliklerinden biri, düşük erime noktasıdır. Sadece -38.83 santigrat derece gibi bir sıcaklıkta katılaşır. Bu da onu oda sıcaklığında sıvı yapan tek metal yapar. Bu özelliği onu geçmişte termometrelerde, barometrelerde ve hatta bazı elektrik anahtarlarında vazgeçilmez kılmıştır. Mesela eski tip bir koltuk altı termometresi düşün; içindeki o gümüş renkli sıvı cıva idi. Ama artık güvenlik endişeleri nedeniyle bu kullanımı büyük ölçüde azaldı. Elektrik anahtarlarında ise, hareketli metal temas noktaları arasındaki boşluğu kapatarak daha güvenli ve dayanıklı bir akım kontrolü sağlardı.

Cıva Neden Bu Kadar Sorunlu?

İşte burası cıvanın karanlık yüzü. Cıva ve bileşikleri son derece zehirli. Özellikle metilcıva gibi organik cıva bileşikleri, sinir sistemine ciddi zararlar verebilir. Bunu en net gördüğümüz yerlerden biri balık tüketimi. Özellikle büyük ve yaşlı yırtıcı balıklarda (ton balığı, kılıç balığı gibi) cıva birikebilir. Çünkü bu balıklar, daha küçük balıkları yedikçe, besin zincirinde cıva yoğunlaşır. Yani sen de o balığı yediğinde, birikmiş cıvayı vücuduna almış olursun. Kanda cıva seviyesi tehlikeli boyutlara ulaştığında neurological bozukluklar, hafıza kaybı, koordinasyon sorunları hatta böbrek hasarı gibi ciddi sağlık sorunları ortaya çıkabilir. Geçmişte Japonya'daki Minamata hastalığı, cıva kirliliğinin neden olduğu felaketi acı bir şekilde ortaya koymuştur. Bu hastalıkta, endüstriyel atıklarla kirlenmiş deniz ürünlerini tüketen insanlar ciddi nörolojik hasarlar görmüşlerdir.

Cıvadan Kaçınmak İçin Neler Yapabilirsin?

Cıva zehirlenmesinden korunmanın en pratik yolları şunlar:

• Balık Tüketimi: Özellikle hamileler, emziren anneler ve küçük çocuklar için daha az cıva içeren balıkları tercih etmek önemli. Küçük balıklar (sardalya, hamsi, istavrit gibi) genellikle daha az cıva barındırır. Büyük ve yaşlı yırtıcı balıklardan mümkün olduğunca uzak dur.
• Eski Termometreler: Eğer evinde hala cıvalı bir termometre varsa ve kırılırsa, çok dikkatli olmalısın. Cıva damlacıklarını asla elinle toplamaya çalışma. Pencereleri açıp odayı havalandır ve bir cam kırığı veya ıslak mendil yardımıyla cıva damlacıklarını bir kavanoza koyup ağzını sıkıca kapat. Sonra o kavanozu tehlikeli atık kutusuna bırak.
• Diş Dolguları: Amalgam dolgular, cıva içerir. Eğer bu konuda endişelerin varsa, diş hekiminle konuşarak alternatif dolgu malzemelerini değerlendirebilirsin.
• Cilt Bakım Ürünleri: Nadiren de olsa bazı cilt beyazlatıcı kremlerde veya kozmetik ürünlerde cıva bulunabilir. Etiketlerini dikkatlice okuyarak bu tür ürünlerden kaçın.

Cıva Nerelerde Karşımıza Çıkıyor?

Cıva, doğada çeşitli minerallerde bulunur, en bilineni kükürtlü cıva minerali olan kükürtlü demir (HgS)'dir. Bu mineralden elde edilen cıva, sanayide farklı alanlarda kullanılır. Bunlardan bazıları:

• Pil Üretimi: Bazı pil türlerinde (özellikle eski tip düğme pillerde) cıva kullanılabilir.
• Tıbbi Cihazlar: Eski tip tansiyon aletleri ve bazı laboratuvar ekipmanlarında cıva hala yer alabilir.
• Endüstriyel Süreçler: Klor-alkali üretimi gibi bazı kimyasal üretim süreçlerinde cıva kullanılır.
• Altın Madenciliği: Dünyanın bazı bölgelerinde altın cevherini ayrıştırmak için hala cıva kullanılıyor. Bu yöntem çevreye büyük zararlar veriyor.

Özetle, cıva hem ilgi çekici hem de tehlikeli bir element. Onunla bilinçli bir şekilde etkileşim kurmak, hem kendi sağlığımız hem de çevremiz için büyük önem taşıyor.