Zaruri ihtiyaçlardan zekat verilir mi?
Zaruri İhtiyaçlardan Zekat Verilir mi?
Zekat, İslam'ın beş şartından biri ve malı bereketlendiren, toplumsal dayanışmayı güçlendiren mübarek bir ibadettir. Peki, günlük yaşamımızda olmazsa olmaz dediğimiz, "zaruri ihtiyaç" olarak nitelediğimiz şeyler zekata tabi midir? Bu konuyu netleştirelim.
Dinimiz, zekatın farz olması için belirli şartlar koymuştur. Bunların başında, kişinin o malın sahibine tam olarak sahip olması ve elinde tasarruf hakkının bulunması gelir. Ayrıca, bu malın üzerinden bir yıl geçmesi ve zekatın hesaplanacağı belirli bir miktara (nisap) ulaşması gerekir. İşte burada zaruri ihtiyaçlar devreye giriyor.
- Yaşam İçin Elzem Olanlar ve Zekat
Temel prensip şudur: Kişinin kendisi ve bakmakla yükümlü olduğu kimselerin bir yıllık temel ihtiyaçlarını karşılamak üzere elinde bulundurduğu mal ve mülkler zekatın farz olmasından muaftır. Bu, dinimizin insana verdiği değerin bir göstergesidir. Bir insanın barınma, giyim, yeme-içme gibi temel ihtiyaçları, onun zekat vermekle yükümlü olmasını engeller. Örneğin:
- Ev ve Eşyalar: Oturduğun ev, evin içindeki temel eşyalar (yatak, masa, sandalye, buzdolabı, çamaşır makinesi gibi) kişinin zaruri ihtiyaçları arasında sayılır. Bunlar zekata tabi değildir.
- Binek Hayvanı: İşin veya ulaşımın için gerekli olan bineğin (araba, motosiklet gibi) de zekatı olmaz. Sadece ticari amaçla kullanılan araçlar zekata tabidir.
- Kullanılan Zinet Eşyaları: Kadınların kocasından veya kendisine ait olan ve günlük hayatta kullandığı altın, gümüş gibi zinet eşyaları da zekat kapsamında değerlendirilmez. Ancak ziynet eşyası birikim, yatırım aracı haline gelmişse ve nisap miktarına ulaşmışsa, üzerinden bir yıl geçtiğinde zekatı verilir.
- Bir Yıllık Gıda ve Giyecek: Kışlık yiyecek stoğu, giyecekler gibi bir yıllık temel ihtiyaçlarını karşılayacak miktardaki eşyalar da zekata tabi değildir.
Deneyimlerime göre, insanlar bu konuyu bazen karıştırabiliyor. Örneğin, bir kişinin elinde 100.000 TL nakit para var ama aynı zamanda ev kirasını ödemesi, çocuğunun okul taksidini yatırması, ailesinin aylık gıda masrafı gibi acil ve zorunlu harcamaları için bu paranın büyük bir kısmına ihtiyacı varsa, bu paranın tamamından zekat vermeyebilir. Ancak bu ihtiyaçlar karşılandıktan sonra kalan kısım nisap miktarına ulaşıyor ve üzerinden bir yıl geçiyorsa, kalan kısmın zekatı verilir.
- Ticari Mallar ve Zekat
İş yapmak, ticaretle uğraşmak amacıyla elde tutulan mallar ise zekatın farz olmasının şartlarını taşır. Bunlar "ticari mal" olarak adlandırılır ve üzerinden bir yıl geçip nisap miktarına ulaştığında zekatları verilir. Örneğin:
- Satılmak Üzere Olan Eşyalar: Bir dükkanın elinde satılık olarak duran ürünler (otomobil galerisindeki arabalar, giyim mağazasındaki kıyafetler, emlakçının elindeki arsalar vb.) ticari maldır.
- Kira Geliri Elde Eden Gayrimenkuller: Kiraya verilen ev, dükkan gibi gayrimenkullerin kendisi değil, bu gayrimenkullerden elde edilen kira gelirleri, üzerinden bir yıl geçip nisap miktarına ulaştığında zekata tabi olur.
- Hisse Senetleri ve Yatırımlar: Borsada işlem gören hisse senetleri veya ticari şirketlere ait ortaklık payları da ticari değer taşıdığı için zekata tabidir.
Burada önemli olan, malın kişinin temel ihtiyacını karşılamaktan çok, bir gelir elde etme veya sermaye artırma amacıyla elde tutulmasıdır. Eğer elinde 100 adet daire var ve bunları kiraya vererek geçimini sağlıyorsa, bu dairelerin bir kısmı oturmak için, bir kısmı da yatırım amaçlı olabilir. Bu durumda, yatırım amaçlı olanların değeri üzerinden zekat hesaplanır.
- Nakit Paranın Durumu
Nakit para, zekatın farz olmasının en net örneklerindendir. Elinde nisap miktarı kadar (güncel altın kuruna göre hesaplanan ve yaklaşık 80.18 gram altına denk gelen miktar) nakit para bulunduran ve üzerinden bir yıl geçen kişi, bu paranın 1/40'ını (yani %2.5) zekat olarak vermekle yükümlüdür.
- Nisap Miktarı: Nisap miktarı, her yıl güncel altın kuruna göre değişir. Örneğin, altının gramı 2.000 TL ise, nisap miktarı yaklaşık 160.360 TL'ye denk gelir. (Bu sadece bir örnektir, güncel rakamları kontrol etmek önemlidir.)
- Bir Yıl Geçmesi: Bir kişi parasını biriktirmeye başladığında, o paranın üzerinden tam bir kamerî yıl geçmeden zekat düşmez.
Deneyimlerime göre, insanlar bankada duran paranın zekatını vermekte tereddüt edebiliyor. Ancak bu para, birikim veya yatırım amacıyla durduğu sürece, üzerinden bir yıl geçtiğinde ve nisap miktarına ulaştığında zekatı farzdır. Eğer o paraya acil bir ihtiyacın varsa (örneğin, bir ameliyat masrafı, borç ödeme gibi), bu durum ihtiyaç kapsamında değerlendirilebilir. Ancak sadece "yarın ne olur" düşüncesiyle kenara konulan paranın zekatı verilir.
- Zekatın Doğru Adrese Ulaştırılması
Zekatın kimlere verileceği de önemli bir konudur. Kur'an-ı Kerim'de zekatın sarf edileceği yerler açıkça belirtilmiştir (Tevbe Suresi,
- Ayet):
- Fakirler
- Miskinler (Fakirlerden daha da muhtaç durumda olanlar)
- Zekat memurları (Zekat toplama ve dağıtma görevini yapanlar)
- Müellefe-i Kulûb (Kalpleri İslam'a ısındırılmak istenenler)
- Köleler (Artık günümüzde bu kategori pek geçerli değil)
- Borçlular
- Allah yolunda cihad edenler
- Yolcular
Deneyimlerime göre, zekatını verirken doğru kişilere ulaştırmak büyük sevaptır. Yakın akrabalarından fakir olan kimseler varsa, öncelikle onlara vermek daha makbuldür. Ancak zekat verilecek kişinin fakir veya miskin olması şarttır. Zengin birine zekat vermek caiz değildir.
Pratik bir öneri olarak, zekatını güvendiğin bir vakıf veya dernek aracılığıyla da ulaştırabilirsin. Bu kuruluşlar, ihtiyaç sahiplerini tespit etme ve zekatları doğru şekilde dağıtma konusunda daha tecrübeli olabilirler.
Unutma, zekat sadece bir malı azaltmak değil, aynı zamanda malı bereketlendiren, ruhu arındıran ve toplumsal bir görevi yerine getirmektir. Zaruri ihtiyaçlarını göz önünde bulundurarak, elindeki mal varlığını doğru değerlendirerek bu mübarek ibadeti ifa etmen dileğiyle.