Sabunda kostik zararlı mı?

Sabun Kostik Zararlı mı? Doğru Bildiklerimiz ve Yanlış Bildiklerimiz

Sabun yapımının temel taşı olan kostik (sodyum hidroksit - NaOH veya potasyum hidroksit - KOH) denilince akla ilk gelen genellikle "zararlı" kelimesi oluyor. Doğrudur, kostik tek başına ve derişik haldeyken cildimiz için son derece tehlikelidir. Doğrudan temasında ciddi yanıklara yol açabilir, hatta solunması durumunda solunum yollarına zarar verebilir.

Ancak işin aslı biraz daha farklı. Sabun yapım sürecinde kostik, yağlarla kimyasal bir reaksiyona girer. Bu sürece "sabunlaşma" denir. Reaksiyon sonucunda kostik, yağlarla birleşerek gliserin ve sabun tuzları oluşturur. Yani, doğru oranlarda ve doğru yöntemle kullanıldığında, hazır sabunda artık serbest halde kostik kalmaz.

Deneyimlerime göre, çoğu insan sabunun üretim aşamasındaki tehlikesiyle bizzat kendisi temas etmediği için bu karmaşıklığı göz ardı ediyor. Sanki sabun ne kadar köpürürse, o kadar çok kostik içeriyormuş gibi bir yanılgı var. Oysa sabunun köpürmesi, içerdiği yağın türü ve sabunun pH'ı ile ilgilidir, serbest kostikle değil.

Kostik ve Sabunlaşma Süreci: Ne Oluyor Gerçekten?

Sabunlaşma reaksiyonunu şöyle düşünebilirsin: Yağlar, uzun yağ asidi zincirlerinden oluşur. Kostik ise bu yağ asidi zincirlerini kırarak, onları suya ve başka maddelere daha kolay çözünebilen sabun moleküllerine dönüştürür. Bu dönüşüm sırasında kostik molekülü, yağ molekülüyle kimyasal bağlar kurar ve kendi yapısını kaybeder.

Önemli olan, bu reaksiyonun tam olarak gerçekleşmesidir. Eğer reçetede hesaplanan yağ miktarına göre kostik miktarı fazla gelirse, o zaman elde edeceğin sabunda serbest kostik kalma ihtimali doğar. Bu da sabunun cildini tahriş etmesine neden olur. Tam tersi, kostik az olursa da sabunlaşma tam gerçekleşmez ve sabun sertleşmez, köpürmez.

Mesela, bir tarifte 100 gram zeytinyağı kullanıyorsan, bunun için gereken kostik miktarını hesaplamak için "saponification value" (sabit sabunlaşma değeri) kullanılır. Her yağın farklı bir sabunlaşma değeri vardır. Zeytinyağı için bu değer daha düşüktür, hindistancevizi yağı için daha yüksektir. Yanlış hesaplanan bir kostik oranı, örneğin zeytinyağı için gerekenin %5 daha fazlası kostik kullanmak, sabununu "fazla kostikli" yapar.

Güvenli Sabun Yapımı İçin Bilmen Gerekenler

El yapımı sabun yaparken en büyük risk, yanlış hesaplamadır. Günümüzde birçok hesaplama aracı (costic calculator) bulunuyor. Bu araçlar, kullandığın yağların türünü ve gramajını girdiğinde, sabunlaşma için gereken kostik miktarını ve güvenli bir "süperfat" (sabunlaşmayan yağ oranı, cildi besler) bırakılacak miktarı sana söyler.

Pratik İpuçları:

• Her zaman güvenilir ve doğru hesaplanmış reçeteler kullan.
• Kullandığın ölçü aletlerinin hassas olduğundan emin ol. Hassas mutfak tartısı şart.
• Sabunlaşma sürecini tamamladığından emin olmak için sabununu en az 4-6 hafta dinlendir. Bu süre zarfında sabunlaşma süreci tamamen tamamlanır ve sabunun pH'ı düşer.
• Dinlenmiş sabunun pH'ını ölçmek için pH şeritleri kullanabilirsin. İdeal pH 8-10 aralığında olmalıdır.

Peki, Hazır Sabunlar Güvenli mi?

Evet, marketlerde bulduğun kaliteli markaların çoğu sabunu, endüstriyel standartlarda üretildiği için güvenlidir. Üreticiler, sabunlaşma sürecini kusursuz bir şekilde kontrol eder ve son üründe serbest kostik bulunmadığından emin olur. Hatta bazı sabunlar, özellikle bebekler için üretilenler, çok daha hassas formüllere sahiptir.

Ancak el yapımı sabunlara gelirsek, burada üreticinin bilgisi ve özeni devreye giriyor. Eğer sen de kendi sabununu yapıyorsan, bilgi ve sabır en büyük yardımcıların olacaktır. Kostik, ham haliyle zararlı olsa da, doğru kullanıldığında sana cildini nazikçe temizleyen harika bir sabun verecektir.