Geçerli olan güvenilir midir?

Geçerli Olan Güvenilir Midir?

Bu soru, hepimizin günlük hayatta defalarca sorduğu ama cevabı çoğu zaman göz ardı ettiği bir gerçektir. Özellikle bilgiye ulaşmanın bu kadar kolay olduğu, aynı zamanda yanlış bilginin de hızla yayıldığı bir çağda, geçerli olanın güvenilirliğini sorgulamak hayati önem taşır.

Deneyimlerime göre, bir bilginin geçerli olması onun güvenilir olduğu anlamına gelmez. Güvenilirlik, bilginin kaynağına, nasıl elde edildiğine, ne kadar güncel olduğuna ve başka kaynaklarla ne kadar uyumlu olduğuna bağlıdır. Bu, sanki bir yemek tarifi okuyup malzemeleri eksiksiz toplamak gibi. Malzemeler doğru olsa da, tarifin kendisi hatalıysa ortaya çıkan yemek istediğin gibi olmaz. Bilgide de durum aynıdır.

1. Kaynağın Güvenilirliği: Kim Söylüyor?

Bir bilgiyle karşılaştığında ilk bakman gereken şey, bilgiyi kimin paylaştığıdır. Bu bir haber sitesi mi, bir sosyal medya kullanıcısı mı, bir bilimsel makale mi, yoksa bir kamu kurumu mu? Örneğin, bir sağlık sorunuyla ilgili bilgi arıyorsan, bunu bir doktorun yazdığı bir makaleden veya Sağlık Bakanlığı'nın resmi sitesinden almak, popüler bir blog yazısından çok daha güvenilirdir. Bilimsel araştırmaların %90'ından fazlası, hakemli dergilerde yayınlanır. Hakemli dergiler, makalenin yayınlanmadan önce alanında uzman kişilerce incelenmesi anlamına gelir. Bu, bilginin doğruluğunu artırır. Elbette, her hakemli makale mutlak doğru değildir, ancak yanlış bilgi verme olasılığı çok daha düşüktür. Sosyal medyada ise, bir bilginin kaç beğeni aldığı veya kaç kişi tarafından paylaşıldığı, onun doğruluğu hakkında hiçbir şey ifade etmez. Bir araştırmaya göre, sosyal medyada yayılan yanlış haberlerin gerçek haberlere göre %70 daha hızlı yayıldığı tespit edilmiştir.

Pratik öneri: Bir bilgi kaynağının güvenilirliğini anlamak için şu soruları sor:

• Bu kaynağın uzmanlık alanı nedir?
• Bu bilgi, başka güvenilir kaynaklar tarafından da destekleniyor mu?
• Bu kaynaktaki bilgilerin güncelliği nedir?
• Bu kaynağın herhangi bir ön yargısı veya çıkarı olabilir mi?

1. Bilginin Elde Ediliş Şekli: Nasıl Öğrenildi?

Bir bilgi sadece "doğru" olarak ifade edildiği için doğru olmaz. Bilginin nasıl elde edildiği de güvenilirliğini belirler. Örneğin, bir ürün hakkında yapılan bir inceleme, ürünün kendisi tarafından finanse ediliyorsa, tarafsız olmayabilir. Benzer şekilde, bir siyasi görüşü destekleyen bir araştırma, metodolojisinde bilinçli veya bilinçsiz olarak yanlılıklar içerebilir. Bilimsel çalışmalarda kullanılan örneklem büyüklüğü ve araştırma metodolojisi, sonuçların ne kadar güvenilir olduğunu doğrudan etkiler. Küçük ve rastgele seçilmemiş bir örneklemle yapılan bir araştırma, genelleme yapmak için yeterli veri sunmayabilir. Bir çalışmada 1000 kişiye soru sorulması ile 10 kişiye soru sorulması arasında güvenilirlik açısından büyük fark vardır.

Pratik öneri: Bir bilginin nasıl elde edildiğini anlamak için:

• Araştırmanın metodolojisi hakkında bilgi var mı?
• Kullanılan veriler nasıl toplandı?
• Araştırmanın finansal desteği nedir?
• Sonuçlar, beklenenden çok daha sıra dışı ise, bunun nedenleri sorgulanmalı mı?

1. Güncellik ve Bağlam: Ne Zaman ve Hangi Durumda?

Bir zamanlar doğru olan bir bilgi, günümüzde geçerliliğini yitirmiş olabilir. Özellikle teknoloji, bilim ve tıp alanlarında bilgiler hızla değişir. Örneğin, 1990'larda cep telefonları hakkında yapılan bir yorum, günümüzdeki akıllı telefonların yeteneklerini kapsamaz. Ayrıca, bilginin bağlamı da önemlidir. Bir ülkenin yasaları, başka bir ülkenin yasalarıyla aynı olmayabilir. Bir şirketin finansal durumu, ekonomik dalgalanmalardan etkilenebilir. Verilerin toplandığı tarih ve o zamanki koşullar, bilginin günümüzdeki geçerliliği hakkında bize ipuçları verir. Bir ekonomik göstergenin 5 yıl önceki halini incelemek, bugünkü durumu anlamak için yeterli olmayabilir.

Pratik öneri: Bilginin güncelliğini ve bağlamını kontrol etmek için:

• Bilginin yayınlanma veya güncellenme tarihi nedir?
• Bu bilgi, günümüzdeki koşullar için hala geçerli mi?
• Bilgi, belirli bir coğrafya veya duruma mı özgü?

1. Eleştirel Düşünme: Sorgulamak ve Karşılaştırmak

Deneyimlerime göre, en önemli araç eleştirel düşünme becerisidir. Bir bilgiyle karşılaştığında hemen kabul etmek yerine, onu sorgulamalı, farklı kaynaklardan kontrol etmeli ve mantıksal tutarlılığını değerlendirmelisin. Bir bilgiyi sadece kulağa hoş geldiği veya senin mevcut düşüncelerini desteklediği için doğru kabul etmek, seni tehlikeli bir yanılgıya sürükleyebilir. Bilgiyi karşılaştırmak, çelişkili ifadeleri veya eksiklikleri fark etmeni sağlar. Örneğin, bir ürünün tek bir olumlu yorumunu okuyup ürünü almak yerine, farklı sitelerdeki yorumları okumak, daha dengeli bir karar vermeni sağlar. Kendi önyargılarının farkında olmak da bu süreçte kritik bir rol oynar. Eğer bir konuda güçlü bir ön yargın varsa, bu ön yargıyı destekleyen bilgileri daha kolay kabul etme eğiliminde olursun.

Pratik öneri: Eleştirel düşünme becerini geliştirmek için:

• Karşılaştığın bilgiyi hemen kabul etme, bir süre bekle ve yeniden değerlendir.
• Farklı görüşleri ve kaynakları araştır.
• Bilginin temel mantığını sorgula, çelişkiler var mı?
• Bilginin arkasındaki potansiyel motivasyonları düşün.

Özetle, geçerli olan her zaman güvenilir olmayabilir. Güvenilirlik, titiz bir sorgulama, kaynak kontrolü ve eleştirel bakış açısıyla elde edilir. Bu, bilgi denizinde kaybolmadan yolunu bulmanın en etkili yoludur.