Nom hangi şehir devletleri?
Nom Hangi Şehir Devletleri?
Nom denince akla ilk gelenler Antik Mısır'daki idari bölgelerdir, doğru. Ama bu nom kelimesi sadece Mısır'a özgü bir kavram değil. Farklı coğrafyalarda, farklı zamanlarda benzer idari yapıları ifade etmek için kullanılmış.
Deneyimlerime göre, bu kelimenin en bilinen ve üzerinde en çok durulan kullanım alanı, tahmin edeceğin gibi, Antik Mısır'dır. Mısır'ın erken hanedanlık dönemlerinden itibaren, Nil Nehri boyunca uzanan bu özerk bölgeler, kendi yöneticileri, kendi vergileri ve kendi orduları ile önemli birimler oluşturuyordu. Örneğin, Yukarı Mısır'da 22, Aşağı Mısır'da ise 20 olmak üzere toplamda 42 nom olduğu kabul edilir. Bu nomlar, devleti oluşturan temel taşlardı ve Mısır'ın birliğini sağlamada kritik rol oynadılar. Her nomun kendine özgü bir baş tanrısı, kutsal hayvanı ve sembolü bulunurdu. Bu da her bölgenin kendi kimliğini ve kültürel özelliklerini koruduğunu gösterir. Örneğin, Memfis nomu Ptah'a, Thebai nomu ise Amon'a adanmıştı. Bu yerel tanrılara bağlılık, nomların siyasi olduğu kadar dini bir organizasyon olmasını da sağlıyordu.
Ancak, kelimenin kökenine indiğimizde, daha geniş bir anlam yelpazesinin olduğunu görüyoruz. Yunanistan'daki şehir devletleri (poleis) de kendi içinde bir nevi "nom" mantığıyla işlerdi. Elbette Mısır'daki gibi merkezi bir tanım olmasa da, her şehir devleti (örneğin Atina, Sparta, Korint) kendi yasalarına, kendi yönetim biçimine, kendi ordusuna sahipti ve bağımsız birimler olarak varlıklarını sürdürüyorlardı. Bu şehir devletleri, zaman zaman birbirleriyle ittifaklar kurar, bazen de savaş halindeydiler. Bu durum, her şehrin kendi çıkarlarını ön planda tuttuğu ve kendi kaderini belirlemeye çalıştığı bir yapı oluşturuyordu.
Bir diğer ilginç kullanım alanı ise Bizans İmparatorluğu'dur. Bizans döneminde, idari bölgeler için kullanılan "temalar" sistemi vardı. Bu temalar da kendi içinde askeri ve sivil yöneticilere sahipti ve merkezi otoritenin taşradaki temsilcileri olarak görev yapıyordu. Bazı tarihçiler, Bizans'ın "temalar" sisteminin, Antik Mısır'daki "nom" benzeri bir yapılanma olduğunu savunurlar. Çünkü temalar da hem savunma hem de idari görevleri üstleniyor, bölgesel özerklikler sağlıyordu. Bu da, merkezi otoritenin farklı bölgelerdeki etkisini ve kontrolünü sağlamak için benzer idari yapılanmalara gidildiğini gösterir.
Peki, sen bu kavramları anlamak istiyorsan ne yapmalısın? Öncelikle Antik Mısır üzerine yazılmış güvenilir tarih kitaplarına veya akademik makalelere göz atmanı öneririm. Özellikle Mısırbilimcilerin çalışmalarına bakabilirsin. Tarihsel olayların geçtiği yerleri ve o dönemdeki idari yapılanmaları anlamak, metinleri daha iyi yorumlamana yardımcı olur. Örneğin, bir firavun dönemiyle ilgili bir metin okuyorsan, hangi nomlardan bahsedildiğini bilmek, o dönemin siyasi ve ekonomik yapısı hakkında sana çok daha fazla ipucu verir. Tarihi mekanları (piramitler, tapınaklar gibi) ziyaret edersen, her birinin hangi nomlara denk geldiğini öğrenmek, gezini daha anlamlı kılabilir.