Tulum çalgısı hangi yöreye ait?

Tulum Çalgısı: Nereden Çıktı Bu Ses?

Tulum çalgısını duyduğunda içinin bir hoş olduğu, ritmine kapılıp gittiğin oluyor mu? Ben de aynı hissiyatı yaşarım. Bu kadim çalgının kökenleri biraz karmaşık ama en güçlü bağlandığı yer, onu adeta ruhunun bir parçası yapmış olan Doğu Karadeniz bölgemizdir. Özellikle Artvin, Rize ve Trabzon gibi illerde tulumun sesiyle karşılaşman çok daha olasıdır.

Tulumun Kendisi, Kendisi Gibi Bir Hikaye

Tulum, aslında iki temel bölümden oluşur: düdük ve bez torba. Düdük kısmı, genellikle tahtadan yapılır ve üzerinde sesleri kontrol eden delikler bulunur. Bez torba ise çalgının ciğeridir adeta; içine hava üflenir ve bu hava, basınçlı bir şekilde düdüğe gönderilerek kesintisiz bir ses elde edilmesini sağlar. Bu iki bölümün birlikteliği, tulumun o kendine has, güçlü ve bazen de hüzünlü sesini ortaya çıkarır.

Deneyimlerime göre, tulumun bu kesintisiz sesi, özellikle dağlık ve zorlu coğrafyalarda, insanlara hem bir güç kaynağı olmuş hem de duygularını ifade etmelerine yardımcı olmuştur. Eskiden sadece askerlerin veya belirli bir zümrenin kullandığı bir çalgı değil, aynı zamanda köy kahvelerinde, düğünlerde, bayramlarda halkın her kesiminden insanın dinlediği ve eşlik ettiği bir sesmiş. Hatta bazı araştırmalar, tulumun ilk kullanım amaçlarından birinin yaban hayvanlarını uzaklaştırmak olduğunu gösteriyor. Düşünsene, o güçlü sesle bir ayı ya da domuzun kaçmadığı kalmaz!

Karadeniz'in Ritmi, Tulumun Sesi

Tulumun sadece bir çalgı olmadığını, aynı zamanda bir kültür taşıyıcısı olduğunu düşünüyorum. Karadeniz'in dik yokuşlarında, yeşil yaylalarında, coşkulu horonlarında tulumun sesiyle karşılaşmak, oranın ruhunu içine çekmek gibidir. Özellikle belirli yörelerde tulum yapım teknikleri bile nesilden nesile aktarılan bir miras niteliğindedir.

Örneğin, Kemenche (karadeniz kemanı) ile birlikte tulumun sesi bambaşka bir boyut kazanır. Bu ikili, Karadeniz müzik kültürünün en karakteristik öğelerindendir. Tulumun verdiği o bas notalar ve ritimle, kemençenin o tiz ve duygusal melodisi birleşince ortaya çıkan tını, dinleyeni alır götürür.

Tulumu Dinlerken ve Deneyimlerken

Eğer bir gün Karadeniz'e yolun düşerse, mutlaka bir tulum ustasıyla tanışmaya çalış. Belki sana çalgısının nasıl yapıldığını gösterir, belki de sana o büyülü sesiyle birkaç ezgi çalar. Bu deneyim, televizyonda veya internette duyduğun tulum sesinden çok daha farklı olacaktır.

Tulum dinlemek istediğinde, şu noktalara dikkat edebilirsin:

• Yöresel Festivaller: Karadeniz'deki yöresel festivaller, tulum sanatçılarını canlı dinlemek için harika fırsatlardır. Özellikle yaz aylarında bu tür etkinlikler daha yoğundur.
• Belgeseller ve Kayıtlar: Eğer imkanın yoksa, yöreye özgü müziklerin yer aldığı kaliteli belgeselleri izleyebilir veya profesyonel kayıtları dinleyebilirsin. Bu sana tulumun farklı tarzlardaki icra biçimleri hakkında fikir verecektir.
• Tulum Yapım Atölyeleri: Bazı ustalar, tulum yapımı konusunda kısa atölye çalışmaları da düzenleyebiliyor. Hem çalgının yapım aşamasını görmek hem de ustadan bilgi almak çok keyifli olabilir.

Tulumun sesini dinlemek, sadece müzik dinlemek değil, aynı zamanda bir kültüre, bir yaşama biçimine dokunmaktır. O sesin kaynağını ve tarihini bilmek, onu dinlerken duyduğun hazzı katlayacaktır.