Kutadgu Bilig Türkçe mi?
Kutadgu Bilig'in Dili: Hakaniye Türkçesi ve Kökenlerimiz
Kutadgu Bilig, evet, Türkçe bir eserdir ama senin bugün konuştuğun modern Türkiye Türkçesi gibi değil. O,
- yüzyılda, Karahanlılar döneminde kaleme alınan, bizim dil tarihimizin çok önemli bir köşe taşı olan Hakaniye Türkçesiyle yazılmıştır. Bu dil, Orta Türkçenin ilk büyük temsilcilerinden biri ve Türk dilinin gelişiminde kilit bir noktada duruyor. Düşün ki, bu eser Karahanlı hükümdarı Uluğ Kara Buğra Han'a sunulmuş, Yusuf Has Hacip tarafından yaklaşık 6645 beyit halinde yazılmış bir başyapıt.
Hakaniye Türkçesi, Eski Türkçe'nin izlerini taşıyan ama İslami kültürle tanışmış Türklerin kullandığı bir dildir. İçinde Arapça ve Farsça kelimeler bulunsa da, temel dilbilgisi yapısı ve kelime haznesinin büyük bir kısmı öz Türkçe kökenlidir. Mesela "kut" (devlet, mutluluk), "bilig" (bilgi), "öküş" (çok), "törü" (töre, kanun) gibi kelimeler Hakaniye Türkçesinde de geçer ve bugün bile anlamlarını tahmin edebiliriz. Ancak "yavlak" (kötü), "örü" (yukarı), "elig" (el) gibi kelimeler bugün ya hiç kullanılmıyor ya da farklı şekillerde karşımıza çıkıyor. Bu da o dönemin Türkçesinin, bugünkü Türkçemizden ne kadar farklılaştığını gösteriyor.
Kutadgu Bilig Ne Anlatır ve Neden Önemlidir?
Kutadgu Bilig sadece bir dil eseri değil, aynı zamanda bir siyasetname ve nasihatnamedir. Yani, devleti nasıl yöneteceğini, ideal bir yöneticinin ve toplumun nasıl olması gerektiğini anlatan, öğütler veren bir kitaptır. Eser, dört sembolik şahsiyet üzerinden ilerler:
- Kün Togdı (Hükümdar): Kanun ve adaleti temsil eder.
- Ay Toldı (Vezir): Baht ve saadeti temsil eder.
- Ögdülmiş (Vezirin Oğlu): Akıl ve anlayışı temsil eder.
- Odgurmış (Zahit): Akıbet ve kanaati (dünya nimetlerinden vazgeçmeyi) temsil eder.
Bu karakterler arasındaki diyaloglar aracılığıyla, Yusuf Has Hacip hem devlet yönetiminin inceliklerini, hem de bireysel ahlakın ve toplumsal düzenin nasıl sağlanacağını anlatır. Deneyimlerime göre, bu eserin önemi sadece dilsel değil, aynı zamanda Türk düşünce tarihinde önemli bir yer tutmasıdır. İslamiyet'i kabul eden Türklerin ilk büyük edebiyat ve siyaset felsefesi eseri olması, onun değerini katlar. Devletin bekası, adaletin önemi, bilginin gücü gibi evrensel temaları ele alması, onu yüzyıllar sonra bile okunmaya değer kılar.
Günümüz Türkçesiyle Kutadgu Bilig Okumak Mümkün mü?
Doğrudan, yani orijinal Hakaniye Türkçesiyle Kutadgu Bilig'i okumak, senin için ciddi bir dil bilgisi ve sözlük desteği gerektirir. Tıpkı bir İngiliz'in Shakespeare'i orijinalinden okurken zorlanması gibi düşünebilirsin. Kelime haznesi farkları, farklı ekler, ses değişimleri ve Arapça-Farsça kelimelerin yoğunluğu, modern okuyucuyu zorlar. Hatta uzmanlar bile dipnotlara ve sözlüklere başvurmadan her kelimeyi anlamakta güçlük çekebilir.
Peki ne yapmalısın? Kutadgu Bilig'i anlamak ve ruhunu kavramak için birkaç pratik yol var:
- Modern Türkçeye Çevirileri Oku: Günümüzde birçok değerli akademisyen Kutadgu Bilig'i modern Türkçeye çevirdi. Hasan Eren, Reşit Rahmeti Arat, Kemal Eraslan gibi isimlerin çevirileri ve şerhleri (açıklamalı metinleri) bu konuda sana çok yardımcı olacaktır. Özellikle Reşit Rahmeti Arat'ın çevirisi hem orijinal metni hem de günümüz Türkçesine aktarımını aynı anda sunar, ki bu da karşılaştırmalı okuma için harika bir fırsattır.
- Sadeleştirilmiş Versiyonlara Bak: Eğer daha akıcı bir okuma deneyimi arıyorsan, daha popüler ve sadeleştirilmiş versiyonlar da mevcut. Bunlar, eserin ana fikrini ve hikayesini daha kolay kavramanı sağlar. Ancak unutma ki, her sadeleştirme orijinal metnin derinliğini bir miktar azaltabilir.
- Uzmanlardan Dinle: İnternette veya üniversitelerin açık ders platformlarında Kutadgu Bilig üzerine yapılmış dersler, konferanslar bulabilirsin. Konunun uzmanlarından dinlemek, esere farklı bir pencereden bakmanı ve anlamanı kolaylaştırır.
Kısacası, Kutadgu Bilig bizim büyük mirasımızdır. Onu anlamak ve değerlendirmek için biraz çaba harcamaya değer. Bu çaba, seni kendi dilinin ve kültürünün derinliklerine doğru bir yolculuğa çıkaracaktır.