Çok elektrik çarpması neden olur?
Elektrik Çarpmasında Tehlikeyi Belirleyen Faktörler
Elektrik çarpmasının ne kadar tehlikeli olacağını anlamak için öncelikle çarpmanın şiddetini belirleyen temel unsurları bilmek gerekiyor. Deneyimlerime göre, bu unsurlar sadece voltajla sınırlı değil.
Voltajın Rolü ve Beklenenin Ötesi
Genellikle "kaç volt?" diye sorarız ama asıl mesele kaç amperin vücuttan geçtiğidir. Ancak voltaj, akımın geçişini sağlayan temel kuvvettir. Evlerde kullandığımız 220V AC (alternatif akım) bile hafife alınacak bir değer değil. Düşük voltajlı cihazlar bile (örneğin 12V veya 24V) bazı durumlarda tehlikeli olabilir. Neden mi? Çünkü insan vücudunun direnci değişkenlik gösterir.
* Vücut Direnci: Kuru ve temiz ciltte direnç oldukça yüksektir (100.000 ohm veya daha fazla). Ancak cildiniz ıslaksa, terliyse veya kesik, yara gibi bir açık yaranız varsa bu direnç dramatik şekilde düşer (birkaç yüz ohma kadar).
* Akımın Yolculuğu: Elektrik akımının vücudunuzda izlediği yol da çok önemlidir. Kalbe giden bir yol (örneğin bir elden diğer ele veya bir elden ayağa) en tehlikelisidir. Çünkü bu durumda kalp kası kasılarak durabilir veya düzensiz çalışabilir.
Amperajın Ölümcül Etkisi
Amper, akımın şiddetidir ve doğrudan hasara yol açan asıl etkendir. Milamper (mA) cinsinden düşünürsek:
* 1 mA: Çoğu insan için algılanabilir bir his verir.
* 5 mA: Hafif bir şok hissi yaratır.
* 10-20 mA: Kasılmalara neden olur. Bu seviyede, çarpılan kişi akım kaynağından kurtulmak için elini çekemeyebilir. Bu durum, daha uzun süreli ve daha fazla hasara yol açar.
* 50-100 mA: Solunum durmasına yol açabilir.
* 200 mA ve üzeri: Kalp fibrilasyonuna (kalbin düzensiz ve etkisiz atması) neden olarak ölümcül olabilir.
Yani evdeki 220V'luk bir prizden geçen akım, eğer vücut direnciniz düşükse (örneğin ıslak elle dokunuyorsanız) yüzlerce milamperi bulabilir ve bu da son derece tehlikelidir.
Elektrik Çarpmasının Vücutta Yarattığı Hasarlar
Elektrik akımı sadece çarpma hissiyle kalmaz, vücudunuzda kalıcı ve ciddi hasarlar bırakabilir. Bu hasarlar akımın şiddetine, süresine ve geçtiği yola göre değişiklik gösterir.
Termal Yanıklar ve İç Hasarlar
Elektrik akımı vücuttan geçerken yüksek miktarda ısı üretir. Bu ısı, özellikle akımın giriş ve çıkış noktalarında ciddi yanıklara neden olur.
* Dış Yanıklar: Deride kızarıklık, kabarma veya tamamen karbonlaşma şeklinde görülebilir. Bu yanıklar genellikle derin dokulara kadar ilerlemiş olabilir.
* İç Yanıklar: Elektriğin vücut içinde izlediği yollarda da yanıklar oluşur. Kas, sinir ve kan damarları bu ısıdan zarar görebilir. Görünürde küçük bir giriş yanığı, içeride çok daha büyük bir hasarın habercisi olabilir.
Nörolojik ve Kardiyak Etkiler
Vücudun en hassas sistemleri elektrik akımından doğrudan etkilenir.
* Sinir Sistemi: Elektrik akımı sinir iletimini bozabilir. Bu, ani kasılmalara, his kaybına, felce veya bilinç kaybına neden olabilir. Beyne giden bir akım da nörolojik hasarlara yol açabilir.
* Kalp Ritmi: Daha önce bahsettiğim gibi, kalbe giden akım kalp ritmini bozarak hayatı tehdit eden aritmilere yol açabilir. Ani kalp durması (kardiyak arrest) en korkulan sonuçlardan biridir.
Güvenliğinizi Sağlamak İçin Alınması Gereken Önlemler
Elektrik çarpmasını önlemenin en etkili yolu, elektriğin olduğu her yerde bilinçli ve dikkatli olmaktır.
Temel Güvenlik Kuralları ve Pratik İpuçları
* Islak Elle Dokunmayın: Asla ıslak ellerle veya nemli ortamlarda prizlere, anahtarlara veya elektrikli cihazlara dokunmayın. Banyo gibi nemli yerlerde elektrikli alet kullanırken ekstra dikkatli olun.
* Hasarlı Kabloları Kullanmayın: Kablo izolasyonu soyulmuş, yıpranmış veya hasar görmüş herhangi bir kabloyu derhal değiştirin veya kullanmayı bırakın. Küçük bir hasar bile tehlikeli olabilir.
* Uzatma Kabloları ve Prizler: Uzatma kablolarını asla aşırı yüklemeyin. Bir uzatma kablosuna çok fazla cihaz bağlamak, aşırı ısınmaya ve yangına neden olabilir. Ayrıca, hasarlı prizleri veya uzatma kablolarını tamir etmeye çalışmak yerine yenisiyle değiştirin.
* Çocuk Güvenliği: Evdeki prizleri çocuk koruma kapaklarıyla kapatmak, kabloları ortadan kaldırmak ve küçük çocukların elektrikli cihazlara ulaşmasını engellemek önemlidir.
* Profesyonel Yardım: Elektrik tesisatınızda bir sorun olduğundan şüpheleniyorsanız veya tamir edilmesi gereken bir durum varsa, mutlaka yetkili bir elektrikçiden yardım alın. Kendi başınıza yapacağınız müdahaleler hem tehlikeli olabilir hem de mevcut sorunu daha da kötüleştirebilir.
* Sigortaları Tanıyın: Evinizdeki sigorta kutusunu ve hangi sigortanın hangi devreyi koruduğunu öğrenin. Bir arıza durumunda doğru sigortayı indirmek, tehlikeyi ortadan kaldırabilir. Ancak sigortaları kontrol ederken veya indirirken dikkatli olun.
* Topraklama: Çalışan elektrikli cihazların ve tesisatın doğru şekilde topraklanmış olması, olası bir arıza durumunda akımın güvenli bir şekilde toprağa iletilmesini sağlar.
Acil Durumda Yapılması Gerekenler
Birisi elektrik çarpması geçirdiğinde panik yapmamak en önemlisidir.
- Güvenliği Sağlayın: İlk ve en önemli adım, sizin de elektrik akımına maruz kalmadığınızdan emin olmaktır. Asla çarpılan kişiye doğrudan dokunmayın.
- Akımı Kesin: Mümkünse, ana şalteri indirerek veya fişi çekerek elektrik akımını kesin. Ancak bunu güvenli bir şekilde yapabildiğinizden emin olun.
- Yardım Çağırın: Akımı kesemiyorsanız veya kişi bilinçsizse hemen 112'yi arayın veya bir başkasından aramasını isteyin.
- İlk Yardım: Kişi nefes almıyorsa veya bilinci yerinde değilse, eğitiminiz varsa kalp masajı ve suni solunum yapın. Nabız kontrolü yapmayı unutmayın.
- Yaraları Kontrol Edin: Vücudunda yanık veya başka yaralanmalar varsa, steril bir bezle nazikçe kapatın.
Elektrikle çalışırken veya elektrikli cihazları kullanırken göstereceğiniz dikkat, sizin ve sevdiklerinizin güvenliği için hayati önem taşır. Unutmayın, alınacak küçük bir önlem, büyük bir felaketi engelleyebilir.