Gılgamış Destanı Kürt mü?
Gılgamış Destanı ve Kürt Kimliği: Bildiklerimiz ve Bilmediklerimiz
Gılgamış Destanı'nın Kürtlerle doğrudan bir bağlantısı olup olmadığı sorusu, birçok insanın zihnini meşgul ediyor. Konuya uzak olanlar için bu, bambaşka dünyaların bir araya gelmesi gibi görünebilir. Ama işin içine biraz dalınca, durumun ne kadar katmanlı olduğunu görüyorsun.
Öncelikle şunu netleştirelim: Gılgamış Destanı, MÖ 2100-1200 civarında Mezopotamya'da, Sümerler tarafından yazılmış bir destandır. Sümerler, bildiğin gibi, bugünkü Irak coğrafyasının güneyinde yaşamış, kendine özgü bir uygarlık kurmuşlardır. Destanın orijinal dili Sümerce'dir. Ancak, destanın en bilinen ve tam metinleri, daha sonraki dönemlerde Akadca (Babil ve Asur dillerinin atası) olarak kil tabletlere aktarılmıştır. Örneğin, meşhur Asurbanipal Kütüphanesi'nde bulunan tabletler, destanın günümüze ulaşmasında büyük rol oynamıştır. Bu tabletler, MÖ
- yüzyıla aittir.
Peki, bu durumda Kürtler nerede devreye giriyor? Tarihsel olarak Kürtlerin atalarının bu coğrafyada yerleşik olduğu doğrudur. Kürtler, MÖ
Mezopotamya ve çevresinde varlığı bilinen Hint-Avrupa kökenli halklardan biridir. Ancak bu, doğrudan bir kültürel miras devraldıkları anlamına gelmez. Bir bölgede farklı halkların yaşamış olması, bu halkların sanatsal ve edebi ürünlerinin doğrudan bir sonraki halkın malı olduğu anlamına gelmez.
Deneyimlerime göre, mesele biraz da kültürlerin etkileşimi ve zamanla birikimiyle ilgili. Gılgamış Destanı'nın anlatıldığı coğrafya, tarih boyunca birçok medeniyete ev sahipliği yapmıştır. Sümerler, Akadlar, Babiller, Asurlular, Hurriler, Mitanniler, Medler, Persler ve daha niceleri... Kürtler de bu geniş medeniyetler zincirinin bir parçasıdır. Bu etkileşimler kaçınılmaz olarak kültürel alışverişi de beraberinde getirmiştir. Bir hikayenin, bir mitin, bir temaanın nesilden nesile aktarılması, farklı dillere çevrilmesi ve hatta yeni yorumlarla zenginleştirilmesi söz konusudur.
Bazı Kürt çevirileri ve adaptasyonları mevcuttur. Bu çeviriler ve adaptasyonlar, destanın küresel bir miras olduğunu ve farklı kültürler tarafından sahiplenilip yeniden yorumlanabileceğini gösteriyor. Örneğin, bazı Kürt aydınlar ve sanatçılar, Gılgamış Destanı'nı Kürtçe'ye çevirmiş veya destandaki temaları kendi eserlerinde kullanmışlardır. Bu, destanın evrensel mesajlarının ve insani temalarının ne kadar güçlü olduğunun bir kanıtıdır.
Ancak, bu tür çevirileri ve sahiplenmeleri, destanın kökeninin Kürt olduğu şeklinde yorumlamak doğru olmaz. Bu, sanki Türkiye'nin modern edebiyatının Batı romanlarından etkilenip çevrilmesiyle, Batı romanlarının kökeninin Türk olduğu sonucuna varmak gibidir. Yani, Gılgamış Destanı'nın kökeni Sümer medeniyetine aittir.
Eğer sen de Gılgamış Destanı'nın bu kadar eski bir metin olmasının etkileyiciliğini merak ediyorsan, bence doğrudan destanın kendisini okumakla başlayabilirsin. Özellikle Türkçe'ye çevrilmiş farklı versiyonlarını karşılaştırman, hem destanın içeriği hakkında daha derinlemesine bilgi edinmeni sağlar hem de çevirilerin dilsel ve sanatsal yorumlarını görmene yardımcı olur.
Ayrıca, Gılgamış'ın ölümsüzlük arayışı, dostluk, kayıp gibi temaları, aslında insanlık tarihi boyunca farklı kültürlerde ve farklı biçimlerde işlenmiş evrensel insani duygulardır. Bu yönüyle, Gılgamış Destanı'nı okurken, kendi kültüründeki benzer hikayeleri de düşünebilirsin. Belki de destanın gerçek gücü, farklı kültürleri bir araya getirebilmesinde yatmaktadır.