Kuteybe bin Müslim hangi Emevî halifesine karşı isyan etmiştir?
Kuteybe bin Müslim'in İsyanı: Kime Karşıydı?
Kuteybe bin Müslim'in Emevî halifelerine karşı isyan edip etmediği konusu biraz karmaşık. Ancak net olarak şunu söyleyebilirim ki, Kuteybe bin Müslim, doğrudan bir halifeye karşı bir isyan başlatmamıştır. Aksine, kendisi Emevî Devleti'nin en sadık ve başarılı komutanlarından biriydi. Horasan Valiliği yaptığı dönemde Emevî devletinin sınırlarını Orta Asya'ya kadar genişletmek için büyük gayret gösterdi ve bu uğurda çok önemli zaferler kazandı.
Peki, bu noktada kafalar neden karışıyor? Neden böyle bir soru akla geliyor? Deneyimlerime göre bu, Kuteybe'nin son dönemlerinde ortaya çıkan bazı iç çekişmelerle ve onun halife ile olan ilişkisinin zamanla gerginleşmesiyle ilgili. Özellikle Velid bin Abdülmelik'in ölümünden sonra ve Süleyman bin Abdülmelik döneminde Emevî sarayındaki taht mücadeleleri ve siyasi istikrarsızlık, Kuteybe'nin konumunu etkiledi.
Süleyman bin Abdülmelik Dönemindeki Gerilimler
Velid bin Abdülmelik döneminde Kuteybe, Horasan'da büyük bir otorite kazanmıştı. Ancak Velid'in ölümünden sonra yerine geçen Süleyman bin Abdülmelik, Velid'in seçtiği kadrolara ve valilere karşı daha mesafeli durmaya başladı. Süleyman'ın ilk işlerinden biri, Velid döneminin etkili isimlerini görevden almak veya onların gücünü kısıtlamaktı. Bu durum, Velid'in güvendiği ve büyük başarılar elde eden Kuteybe'yi de endişelendirdi.
Burada önemli bir detay var: Süleyman bin Abdülmelik, Kuteybe'yi Horasan'dan almak ve yerine Yezid bin Müslim'i atamak istediği yönünde söylentiler vardı. Kuteybe'nin bu durumdan haberdar olduğu ve kendi konumunu korumak için bazı adımlar atmaya başladığı düşünülüyor. Bu adımlar, doğrudan bir isyan olmasa da, halifeye karşı bir direnç gösterme şeklinde yorumlanabilir.
Kuteybe'nin Sonu ve İsyan Algısı
Kuteybe'nin sonu da bu karmaşık durumu daha da belirginleştiriyor. Süleyman bin Abdülmelik, ona karşı bir hareket başlattı ve Kuteybe, kendi adamları tarafından öldürüldü. Bu olay, bazı tarihçiler tarafından "isyan" olarak nitelendirilse de, bence bu daha çok kendi çıkarlarını korumaya yönelik bir karşı hamle olarak görülebilir. Kuteybe'nin amacı, Emevî devletine ihanet etmekten ziyade, kendi komutanlık pozisyonunu ve Horasan'daki gücünü muhafaza etmekti.
Deneyimlerime göre, bu tür dönemlerde komutanların halife ile olan ilişkileri, siyasi dengelere göre şekillenir. Kuteybe'nin sadakatinden şüphe duymak için erken, ancak Süleyman bin Abdülmelik'in onu görevden alma niyeti, Kuteybe'yi savunma pozisyonuna itmiş olmalı. Eğer Kuteybe'nin bir isyanı söz konusu olsaydı, bu, Emevî devletinin o zamanki gücü ve Kuteybe'nin şahsiyetine baktığımızda çok daha büyük yankı uyandırırdı.
Özetle Ne Anlamalıyız?
Kuteybe bin Müslim, Emevî Devleti'nin temellerine karşı bir isyan başlatmadı. Ancak Süleyman bin Abdülmelik döneminde, kendi görevinden alınma endişesiyle, halifeye karşı bir tür direniş gösterdiği düşünülüyor. Bu durum, doğrudan bir isyan olarak tanımlanmaktan çok, bir komutanın siyasi baskılara karşı verdiği mücadele olarak ele alınabilir. Eğer sen de bu dönemdeki siyasi dinamikleri anlamak istiyorsan, sadece komutanların değil, halifelerin de birbirleriyle nasıl bir güç mücadelesi içinde olduklarını göz önünde bulundurmalısın.