Zarf fiil ekleri nelerdir kodlaması?

Zarf Fiil Ekleri: Cümlelere Hareket Katan Sihirli Dokunuşlar

Türkçede fiilimsilerin en gizemli ama aynı zamanda en işlevsel grubu zarf fiillerdir. Cümleye zaman, durum, sebep, amaç gibi çeşitli anlamlar katan bu ekler, fiilleri zarf gibi kullanmamızı sağlıyor. Gelin bu eklerin kodlamasına daha yakından bakalım, hangi eklerin ne zaman karşımıza çıktığını somut örneklerle inceleyelim.

Zarf fiil ekleri, aslında fiillerin kök veya gövdelerine gelerek onları zarf-fiil (ulaç) dediğimiz yapılara dönüştürür. Bu yapılar, yan cümle oluşturmada veya temel cümlenin zarf tümleci görevini üstlenmede oldukça başarılıdır. Deneyimlerime göre, bu ekleri öğrenmek, hem anlamı daha iyi kavramana hem de daha akıcı ve çeşitli cümleler kurmana yardımcı olur.

En Sık Karşılaşılan Zarf Fiil Ekleri ve Kullanımları

Zarf fiil ekleri dendiğinde akla ilk gelenler belli başlı gruplardır. Bunları bilmek, metinleri çözerken veya kendi metinlerini yazarken sana büyük kolaylık sağlayacaktır. İşte en yaygın olanlar:

• -ken: Bu ek, iki eylemin aynı anda yapıldığını veya bir eylemin gerçekleştiği sırada başka bir eylemin olduğunu belirtir.
• -ip: Bu ek, genellikle sıralama veya sebep-sonuç ilişkisi kurar. Birden fazla fiilin birbirini izlediği durumlarda sıkça kullanılır.
• -erek / -arak: Bu ekler, bir eylemin nasıl yapıldığını, yani durumunu anlatır. Cümleye bir “nasıl” sorusunun cevabını ekler.
• -ince / -unca: Zaman bakımından bir olayın diğerinden hemen sonra gerçekleştiğini ifade eder.
• -dıkça / -dikçe: Bir olayın süregeldiğini, devamlılık arz ettiğini gösterir.
• -alı / -eli: Bir eylemin başladığı ve hala devam ettiği zamanı belirtir.
• -a / -e (ikilemelerde ve emir kiplerinde zarf-fiil): Bu kullanım biraz daha incelikli. Örneğin "ağlaya ağlaya" gibi ikilemelerde veya "gel gelelim" gibi yapılarla karşımıza çıkar.
• -madan / -meden: Bir eylemin gerçekleşmeden hemen önce veya gerçekleşmeksizin yapıldığını gösterir.
• -maksızın / -meksizin: "-madan" ile benzer bir anlam taşır, genellikle daha vurgulu bir olumsuzluk belirtir.
• -dığında / -diğinde: Bir eylemin ne zaman gerçekleştiğini net bir şekilde belirtir.

Bu eklerin bazıları, fiilimsi eklerinin genel kurallarına uyarken, bazıları da kendi özel kullanımlarıyla dikkat çeker. Örneğin "-ip", bazen birleşerek tek bir kelime gibi kullanılır ("gelip geçenler"). "-dığında" ise "-dı" zaman ekine "-ğ" kaynaştırma harfi ve "-ında" hal ekinden oluşur.

Zarf Fiillerle Cümleleri Zenginleştirme Yolları

Zarf fiilleri sadece tanımakla kalmayalım, onları etkili kullanma yollarına da bakalım. Deneyimlerime göre, bu ekleri doğru yerlerde kullanmak, cümlelerin hem daha anlaşılır olmasını sağlar hem de okuyucunun kafasında canlanan tabloyu netleştirir.

• Zaman Bildirme: "Okuldan dönünce hemen ödevlerimi yaparım." Burada "-ünce" eki, ödev yapma eyleminin ne zaman gerçekleştiğini belirtiyor.
• Durum Bildirme: "Çocuklar koşarak bahçeye çıktılar." "-erek" eki, çocukların bahçeye çıkma durumunu, yani nasıl çıktıklarını anlatıyor.
• Sebep-Sonuç İlişkisi: "Sınavı kazanamayınca üzülerek eve döndü." "-erek" burada bir nevi sebep-sonuç ilişkisi kuruyor.
• Karşılaştırma: "O kadar güldükçe karnım ağrıdı." "-dükçe" eki, gülme eyleminin devamlılığı ile karnının ağrıması arasındaki ilişkiyi gösteriyor.

Unutma, zarf fiiller tek başlarına bir anlam ifade etmezler, fiil kökleriyle birleşerek anlam kazanırlar. Bu yüzden fiilin anlamını ve cümlenin genel yapısını göz önünde bulundurarak doğru eki seçmek önemlidir.

Eklerin Birbirine Karışma İhtimalleri ve Çözümleri

Bazı durumlarda zarf fiil ekleri, sıfat fiil veya isim fiil ekleriyle karıştırılabilir. Özellikle "-dık" yapısı, hem sıfat fiilde hem de zarf fiilde karşımıza çıkabilir. Bunun ayrımını yapmak için cümlenin anlamına bakmak gerekir.

• Sıfat Fiil: "Okuduğum kitap çok güzeldi." (Burada "-duğum" sıfat görevi görüyor, kitaptan önce geliyor.)
• Zarf Fiil: "Okuduğumda çok etkilendim." (Burada "-duğumda" zaman zarfı görevinde, cümlenin ne zaman gerçekleştiğini belirtiyor.)

Aynı şekilde, "-en" eki bazen hem sıfat fiil hem de zarf fiil eki olarak kullanılabilir. "Giden adam" dediğinde sıfat fiildir. "Giderken bir şey aldı" dediğinde ise zarf fiildir. Bu ayrımı yaparken cümlenin içinde zarf görevinde mi yoksa sıfat görevinde mi kullanıldığına dikkat etmelisin.

Pratik bir öneri olarak, karşına çıkan fiilimsiyi cümlenin temel fiiliyle birleştirip bir yan cümle oluşturup oluşturmadığını kontrol edebilirsin. Eğer temel cümlenin zamanını, durumunu veya sebebini açıklıyorsa, büyük ihtimalle bir zarf fiildir.