Mor nasıl elde edilir?
Mor Renk Pigmentleri: Nereden Gelir ve Nasıl Elde Edilir?
Mor, özellikle tekstil ve sanat dünyasında hep aranan, büyüleyici bir renk olmuştur. Peki, bu eşsiz rengi doğadan veya sentetik yollarla nasıl elde ederiz? Deneyimlerime göre, mor pigment elde etmenin birkaç ana yolu var. Bunlar doğal kaynaklar, sentetik üretim ve pigment karışımlarıdır.
Doğal Kaynaklardan Mor Elde Etme
Doğal mor pigmentler, tarih boyunca en değerli olanlar arasında yer almıştır. Özellikle Tyrian moru (tir moru), Fenikeliler tarafından Murex salyangozlarından elde edilen ve Roma İmparatorluğu'nda imparatorluk rengi olarak kullanılan bir renktir. Yaklaşık 12.000 salyangozdan sadece 1.4 gram pigment elde edilebildiği düşünülürse, ne kadar değerli olduğu anlaşılır. Bu pigmentin kimyasal adı 6,6′-dibromoindigo'dur. Elde etme süreci oldukça zahmetliydi: salyangozlar toplanır, ezilir, belirli bir süre güneşte bekletilerek fermantasyona bırakılır ve ardından pigment ayrıştırılırdı. Bu yöntem, mor rengi asırlarca zenginliğin ve gücün sembolü haline getirmiştir.
Bir diğer doğal kaynak ise bitkilerdir. Örneğin, indigo bitkisinden elde edilen mavi pigment, kırmızı tonlarla karıştırılarak mor elde etmek için kullanılmıştır. Ancak doğrudan mor veren bitkiler de mevcuttur. Kırmızı lahana, pH seviyesine göre renk değiştiren antosiyanin pigmentleri içerir. Asidik ortamda kırmızıya, alkali ortamda maviye, nötre yakın ortamlarda ise mora döner. Evde bile kırmızı lahanayı kaynatıp suyunu süzerek ve farklı pH seviyeleriyle oynayarak mor tonları elde edebilirsin. Örneğin, biraz limon suyu ekleyerek daha kırmızımsı mor, biraz karbonat ekleyerek daha mavimsi mor yakalayabilirsin.
Böceklerden de mor pigment elde edilmiştir. Koşinil böceğinden elde edilen karmin kırmızısı (karminik asit), özellikle tekstilde ve gıda boyası olarak kullanılan güçlü bir kırmızı pigmenttir. Bu pigment, mavi tonlarla karıştırıldığında zengin mor renkler verir. Aztek ve Maya medeniyetleri bu pigmenti yüzlerce yıldır kullanmıştır.
Sentetik Mor Pigmentlerin Üretimi
- yüzyılda sentetik boyaların keşfi, mor pigmentlerin erişilebilirliğini ve maliyetini kökten değiştirdi. İlk sentetik anilin boyası olan mauveine, 1856 yılında William Henry Perkin tarafından tesadüfen keşfedildi. Perkin, sıtma ilacı kinin sentezlemeye çalışırken mor bir tortu fark etti. Bu keşif, sentetik boya endüstrisinin başlangıcı oldu ve mor rengi sadece soyluların değil, herkesin ulaşabileceği bir renk haline getirdi.
Günümüzde sentetik mor pigmentler genellikle organik kimya sentezleme yöntemleriyle üretilir. En yaygın sentetik mor pigmentlerden biri dioksazin menekşesi (PV23)'dir. Bu pigment, yüksek ışık haslığına ve yoğun renge sahiptir. Üretimi, karmaşık kimyasal reaksiyonlar zinciri içerir ve genellikle aromatik aminlerin oksidatif kondenzasyonu ile gerçekleştirilir. Dioksazin menekşesi, mürekkeplerde, boyalarda, plastiklerde ve sanatçı boyalarında sıkça kullanılır.
Bir diğer sentetik mor pigment ise quinacridone menekşesi (PV19)'dir. Bu pigment, genellikle pembe-kırmızı tonlarda olsa da, belirli sentetik varyasyonları güçlü mor tonları da verebilir. Yüksek performanslı bir pigment olup, mükemmel ışık ve hava koşullarına dayanıklılık gösterir. Otomotiv boyalarından sanatçı boyalarına kadar geniş bir kullanım alanına sahiptir.
Mor Tonlarını Elde Etmek İçin Pigment Karışımları
Eğer elinde doğrudan mor pigment yoksa veya belirli bir mor tonu arıyorsan, deneyimlerime göre en pratik yol pigmentleri karıştırmaktır. Temel olarak, mavi ve kırmızı pigmentleri karıştırarak mor elde edersin. Ancak, burada önemli olan kullanılan mavi ve kırmızının tonlarıdır. Örneğin:
- Parlak Mor: Genellikle ultramarin mavi (PB29) veya ftalosiyanin mavisi (PB15) gibi canlı bir mavi ile kadmiyum kırmızısı (PR108) veya naftol kırmızısı (PR170) gibi parlak bir kırmızı karıştırılarak elde edilir. Oranlar, istediğin mor tonuna göre değişir. Daha çok mavi eklersen soğuk mor, daha çok kırmızı eklersen sıcak mor elde edersin.
- Koyu Mor:Preus mavisi (PB27) veya çivit mavisi gibi daha koyu bir mavi ile alizarin kırmızısı (PR83) gibi derin bir kırmızı karıştırılarak elde edilebilir. Ayrıca, moru daha da koyulaştırmak için çok az miktarda siyah veya kahverengi pigment eklenebilir, ancak bu, morun canlılığını azaltabilir.
- Lavanta veya Leylak Tonları: Daha açık mor tonları için ana mor karışımına beyaz pigment (PW6 - titanyum beyazı) eklenir. Beyaz miktarı arttıkça morun tonu açılır ve pastel bir görünüm kazanır.
Deneme yanılma, bu noktada anahtar. Küçük miktarlarla başla ve istediğin tona ulaşana kadar pigmentleri yavaş yavaş ekle. Unutma, bir pigmentin tonu, karıştığı diğer pigmentin tonunu da etkiler. Örneğin, yeşilimsi bir mavi ile turuncumsu bir kırmızı karıştırırsan, ortaya çıkan mor muhtemelen daha çamurlu veya kahverengiye yakın bir ton olacaktır. Bu yüzden, saf ve canlı ana renk pigmentleri kullanmak, daha canlı morlar elde etmenin püf noktasıdır.