Finansal karlılık oranı nasıl hesaplanır?

Finansal Karlılık Oranları: Paran İş Yapıyor Mu, Anlamanın Yolları

Şirketlerin sağlığını anlamanın en temel yollarından biri karlılık oranlarını incelemektir. Bu oranlar, paranın ne kadar iyi işlediğini, yani yatırılan sermayenin ne kadar getiri sağladığını net bir şekilde gösterir. Boş laf yerine, hemen konuya girelim ve en önemli karlılık oranlarına, nasıl hesaplandıklarına ve ne anlama geldiklerine bakalım.

1. Brüt Kar Marjı: Satışın Ham Kazancı

Brüt kar marjı, bir şirketin sattığı ürün veya hizmetlerden elde ettiği karın, satış gelirlerine oranını gösterir. Bu oran, şirketin ana faaliyetlerinden ne kadar verimli para kazandığını anlamak için ilk adımdır.

* Nasıl Hesaplanır?

* Örnek: Bir tekstil firması düşünelim. 100.000 TL'lik satış yapmış ve bu satışların maliyeti (hammadde, işçilik vb.) 60.000 TL tutmuş olsun.

Bu, her 100 TL'lik satıştan 40 TL brüt kar elde edildiği anlamına gelir.

* Ne Anlama Gelir? Yüksek bir brüt kar marjı, şirketin ürünlerini maliyetinin üzerinde satabildiğini ve güçlü bir fiyatlandırma gücüne sahip olduğunu gösterir. Düşük bir marj ise, maliyetlerin yüksek olduğunu veya rekabetin yoğun olduğunu işaret edebilir. Sektör ortalamalarını bilmek, bu oranı yorumlamak için kritik. Mesela, teknoloji sektöründe %60 brüt kar marjı normal kabul edilebilirken, gıda perakendeciliğinde %10-15 daha gerçekçi olabilir.

1. Net Kar Marjı: Tüm Giderlerden Sonra Kalan

Net kar marjı, şirketin tüm giderleri (vergi, faiz, yönetim giderleri, pazarlama vb.) düşüldükten sonra elde ettiği net karın, satış gelirlerine oranını gösterir. Bu, şirketin "tabanı" ne kadar karlı olduğunun resmidir.

* Nasıl Hesaplanır?

* Örnek: Aynı tekstil firması, brüt karı 40.000 TL idi. Ama bu kar üzerinden 5.000 TL vergi, 2.000 TL faiz gideri ve 8.000 TL de işletme gideri (kira, maaşlar vb.) ödemiş olsun.

Şimdi net kar marjını hesaplayalım:

Yani, her 100 TL'lik satıştan 25 TL net kar kalmış.

* Ne Anlama Gelir? Net kar marjı, şirketin genel operasyonel verimliliğini ve maliyet yönetimini yansıtır. Yüksek net kar marjı, şirketin giderlerini etkin bir şekilde kontrol ettiğini ve ana iş kolundan güçlü bir kar elde ettiğini gösterir. Yatırımcılar için en önemli göstergelerden biridir.

1. Öz Sermaye Karlılığı (ROE - Return on Equity): Ortakların Parasının Getirisi

ROE, yatırımcıların en çok merak ettiği oranlardan biridir. Şirketin, hissedarların yatırdığı öz sermayeyi ne kadar etkin kullanarak kar elde ettiğini gösterir. Basitçe, ortakların parası ne kadar iyi işliyor?

* Nasıl Hesaplanır?

Ortalama Öz Sermaye = (Dönem Başı Öz Sermaye + Dönem Sonu Öz Sermaye) / 2

* Örnek: Bir e-ticaret şirketi, yılın başında 200.000 TL öz sermayeye sahipken, yıl sonunda 300.000 TL öz sermayeye ulaşmış olsun. Yıl içindeki net karı ise 75.000 TL olsun.

Şimdi ROE'yi hesaplayalım:

Bu, ortakların yatırdığı her 100 TL'ye karşılık, şirket tarafından 30 TL kar elde edildiği anlamına gelir.

* Ne Anlama Gelir? Yüksek ROE, şirketin ortakların sermayesini karlı bir şekilde kullandığını gösterir. Genellikle %15-20 üzeri ROE iyi kabul edilir ancak bu da sektöre ve şirketin büyüme evresine göre değişir. Çok yüksek ROE, bazen aşırı borçlanma (finansal kaldıraç) kullanımıyla da sağlanabilir, bu yüzden ROE'yi borçluluk oranlarıyla birlikte değerlendirmek önemlidir.

1. Varlık Karlılığı (ROA - Return on Assets): Tüm Varlığın Getirisi

ROA, şirketin sahip olduğu tüm varlıkları (hem öz sermaye hem de borç ile edinilen varlıklar) ne kadar etkin kullanarak kar elde ettiğini ölçer. Bu oran, şirketin varlıklarını ne kadar iyi yönettiği hakkında fikir verir.

* Nasıl Hesaplanır?

Ortalama Toplam Varlıklar = (Dönem Başı Toplam Varlıklar + Dönem Sonu Toplam Varlıklar) / 2

* Örnek: Bir üretim şirketi, yıl başında 500.000 TL'lik varlığa sahipken, yıl sonunda 700.000 TL'lik varlığa ulaşmış olsun. Net karı ise 100.000 TL olsun.

ROA'yı hesaplayalım:

Yani, şirketin sahip olduğu her 100 TL'lik varlık, yılda 16.67 TL net kar getirmiş.

* Ne Anlama Gelir? Yüksek ROA, şirketin varlıklarını verimli bir şekilde kullanarak kar yarattığını gösterir. Bu oran, şirketin operasyonel verimliliğinin yanı sıra varlık yönetimi becerisini de ölçer. Genellikle finansal hizmetler dışındaki sektörlerde ROE'den daha düşük bir oran olması beklenir çünkü ROA hem öz sermayeyi hem de borcu dikkate alır.

Pratik İpuçları ve Öneriler

* Tek Bir Orana Bakmayın: Bu oranları birbirini tamamlayan şekilde, özellikle brüt kar, net kar ve ROE'yi birlikte değerlendirin. Sadece bir orana odaklanmak yanıltıcı olabilir.

* Sektörü Tanıyın: Şirketin karlılık oranlarını, kendi sektöründeki diğer firmalarla kıyaslamak en doğru analiz yöntemidir. Sektör ortalamaları, sizin için iyi veya kötü bir referans noktası sunar.

* Trendleri İzleyin: Sadece mevcut durumu değil, şirketin geçmiş yıllardaki karlılık oranlarını da inceleyin. Karlılık oranlarının zaman içindeki değişimi, şirketin performansındaki iyileşme veya bozulma hakkında önemli bilgiler verir.

* Borçlulukla İlişkilendirin: Özellikle ROE'yi değerlendirirken şirketin borçluluk seviyesine mutlaka bakın. Yüksek ROE'ye ulaşmak için aşırı borçlanma kullanılmışsa, bu durum şirketin riskini artırır.

* Bilançoyu Okuyun: Bu oranların hesaplandığı temel finansal tabloları (gelir tablosu ve bilanço) okuma becerisi, analiz yeteneğinizi güçlendirir.

Bu oranları anlamak, bir şirketin finansal sağlığı hakkında sağlam bir temel oluşturmanızı sağlar. Paranızı nereye yatırdığınızı veya şirketinizi nasıl daha karlı hale getirebileceğinizi anlamak için bu oranlar güçlü araçlardır.