Yiyecek ve içecek satın alırken nelere dikkat etmeliyiz?

Son Kullanma Tarihleri ve Saklama Koşulları: Gıda Güvenliğinin Temeli

Marketten bir ürün alırken ilk baktığın yer neresi oluyor? Benim deneyimlerime göre, çoğumuz fiyat etiketine ya da ambalajın cazibesine kapılıyoruz. Ama asıl bakman gereken yer son kullanma tarihi (SKT) ve tavsiye edilen tüketim tarihi (TTT). Bu ikisi arasındaki farkı bilmek bile cebini ve sağlığını korur.

• Son Kullanma Tarihi (SKT): Bu tarih, gıdanın mikrobiyolojik açıdan son güvenli tüketim günüdür. Genellikle süt ürünleri, et, tavuk, balık gibi çabuk bozulabilen ürünlerde görürsün. SKT'si geçmiş bir ürünü kesinlikle tüketmemelisin. Diyelim ki yoğurdun SKT'si bugün. Bugün tüketebilirsin ama yarın riskli olabilir. Unutma, SKT geçen ürünler gıda zehirlenmesine yol açabilir. Mesela, bir araştırmaya göre, pastörize süt ürünlerinde SKT sonrası her gün, bozulma riski %10-15 artıyor.
• Tavsiye Edilen Tüketim Tarihi (TTT): Bu tarih ise gıdanın kalitesini, tadını ve besin değerini en iyi şekilde koruduğu süreyi belirtir. Genellikle kuru gıdalar, konserveler, makarnalar gibi raf ömrü daha uzun ürünlerde bulunur. TTT'si geçmiş bir ürünü tüketmek sağlık açısından risk taşımaz ama tadı, kokusu veya kıvamı değişmiş olabilir. Örneğin, bir kekin TTT'si geçtiyse, zehirlemez ama bayatlamış ve lezzetsiz olabilir. Deneyimlerime göre, TTT'si geçmiş baharatların aroması tamamen kaybolur, yemeğe lezzet katmaz.

Ayrıca, ürünlerin saklama koşulları da SKT/TTT kadar önemli. Bir süt ürününü marketten alıp eve gelene kadar sıcakta bekletirsen, SKT'si geçmese bile bozulabilir. Paketin üzerindeki "Serin ve kuru yerde saklayınız" veya "Buzdolabında saklayınız (+4°C)" gibi ibarelere mutlaka dikkat et. Özellikle yaz aylarında, marketten aldığın soğuk ürünleri termal çantada taşımak, eve gidene kadar bozulmalarını engeller. Deneyimlerime göre, soğuk zincir kırıldığında, salça gibi ürünler bile küflenmeye başlayabiliyor.

İçerik Etiketleri ve Besin Değerleri: Ne Yediğini Bilmek

Paketin arkasındaki o küçük yazıları okumak bazen tembellik gelebilir ama emin ol, bu alışkanlık sana çok şey kazandırır. İçerik etiketleri, ürünün içinde ne olduğunu, hangi katkı maddelerinin bulunduğunu ve alerjenleri gösterir. Besin değeri tablosu ise kalori, yağ, şeker, tuz gibi bilgileri sunar.

• İçerik Listesi: Bu listeye bakarken dikkat etmen gereken ilk şey, içeriklerin miktarına göre sıralanmış olmasıdır. Yani listenin başında ne varsa, o üründe en çok o madde bulunur. Eğer bir meyve suyunda ilk sırada "su" ve ikinci sırada "şeker" yazıyorsa, o ürünün ne kadar "meyve suyu" olduğunu tahmin edebilirsin. Katkı maddeleri (E kodları) konusunda takıntılı olmana gerek yok ama sık tükettiğin ürünlerde çok fazla E kodu varsa, alternatiflerini araştırmanı öneririm. Örneğin, renklendiriciler veya koruyucular bazı kişilerde alerjik reaksiyonlara neden olabilir.
• Besin Değeri Tablosu: Burada özellikle şeker, tuz ve doymuş yağ oranlarına dikkat etmelisin. Dünya Sağlık Örgütü (WHO) yetişkinler için günlük şeker alımının 25 gramı (yaklaşık 6 çay kaşığı) aşmamasını öneriyor. Birçok hazır gıdada, özellikle soslar, kahvaltılık gevrekler ve gazlı içeceklerde bu sınır kolayca aşılır. Mesela, bir kutu kola yaklaşık 35-40 gram şeker içerir. Tuz için günlük önerilen miktar 5 gramdır (yaklaşık 1 çay kaşığı). Hazır çorbalar, cipsler ve işlenmiş et ürünleri genellikle yüksek tuz içerir. Deneyimlerime göre, etiket okumaya başladığında, daha önce "sağlıklı" sandığın birçok ürünün aslında ne kadar şekerli veya tuzlu olduğunu fark edeceksin.
• Alerjenler: Eğer alerjin varsa (glüten, laktoz, fındık vb.), bu bölüm senin için hayati önem taşır. "İçerir" veya "Eser miktarda içerebilir" uyarılarına dikkat et. Bu, çapraz bulaşma riskine karşı bir uyarıdır.

Ambalaj Bütünlüğü ve Duyusal Kontrol: Gözlerin ve Burnun En İyi Dedektörün

Bazen etiketler her şeyi anlatmaz. Ürünün dış görünüşü ve kokusu, sana çok önemli ipuçları verebilir. Ambalaj bütünlüğü ve duyusal kontrol, alışveriş anında yapabileceğin en basit ama etkili kontrollerdir.

• Ambalaj Bütünlüğü: Konserve kutularında şişkinlik, eziklik veya paslanma varsa kesinlikle alma. Şişkinlik, içindeki bakteriyel faaliyetin bir göstergesi olabilir ve botulizm gibi ciddi zehirlenmelere yol açabilir. Vakumlu paketlerde hava almış veya yırtılmış bölgeler varsa, ürünün hava ile temas ettiğini ve bozulmaya açık olduğunu gösterir. Örneğin, vakumlu et paketinde hava kabarcıkları varsa, o eti almamalısın. Deneyimlerime göre, karton süt kutularında bile hafif bir şişkinlik, sütün bozulmaya başladığının işaretidir. Cam kavanozların kapaklarının bombe yapmadığından emin ol.
• Duyusal Kontrol (Market Ortamında Sınırlı): Bazı ürünlerde, özellikle açıkta satılan sebze, meyve, kuruyemiş gibi ürünlerde duyusal kontrol yapabilirsin. Çürük, küflü veya rengi solmuş ürünlerden uzak dur. Meyve ve sebzelerde eziklikler, yumuşamış bölgeler veya garip kokular, bozulmanın başladığının işaretidir. Örneğin, bir muzun tamamen kararmış olması veya bir soğanın yeşermiş olması, tazeliğini kaybettiğini gösterir. Ambalajlı ürünlerde ise genellikle koklama şansın olmaz ama eve geldiğinde, paketi açtığında garip bir koku, renk değişikliği veya farklı bir doku fark edersen, kesinlikle tüketme ve fişiyle birlikte iade et. Unutma, burnun ve gözlerin, potansiyel tehlikeleri erkenden fark etmen için en iyi araçlarındır.

Bu basit adımları uygulamak, hem sağlığını korumanı hem de paranı çöpe atmamanı sağlar. Bilinçli bir tüketici olmak, sadece kendine değil, daha sürdürülebilir bir gıda sistemine de katkıda bulunmaktır. Afiyet olsun!