🗞️ Manisa Haber

Creative Commons telif seçenekleri nelerdir?

15 Haziran 2025 Manisa Haber

Creative Commons (CC) Lisansları: Telif Seçeneklerini Anlamak

Creative Commons lisansları, eser sahiplerinin telif haklarını kullanırken başkalarının da eserlerinden faydalanmasını sağlayan harika bir yol. Deneyimlerime göre, bu lisansları doğru anlamak ve seçmek, hem yaratıcılığını korumak hem de eserlerinin daha geniş kitlelere ulaşmasını sağlamak için kritik önem taşıyor.

Temel CC Lisans Türleri ve Anlamları

Creative Commons'ın sunduğu dört temel şart var ve bunlar farklı kombinasyonlarla çeşitli lisanslar oluşturuyor:

  • Atıf (BY): Bu, en temel şarttır. Eserini kullanan herkesin sana atıfta bulunması gerektiğini belirtir. Yani, eserini kim kullanırsa kullansın, adını veya belirlediğin şekilde anmak zorunda. Örneğin, bir fotoğrafını kullanıp "Adı Soyadı tarafından çekildi" şeklinde bir açıklama yapılması gibi.
  • GayriTicari (NC): Bu şart, eserinin ticari amaçla kullanılmasını engeller. Yani, birisi senin bir metnini alıp üzerine reklam koyamaz, bir ürünün üzerine basıp satamaz. Sadece kişisel kullanımlar veya kar amacı gütmeyen projeler için serbest olur.
  • Değişiklik Yapmama (ND): Bu şart, eserinde herhangi bir değişiklik yapılmadan kullanılması gerektiğini belirtir. Senin orijinal halini kullanabilirler, ama üzerinde oynamazlar. Örneğin, bir müzik parçasını izinsiz remiks yapamazlar veya bir görseli kırpıp değiştiremezler.
  • Paylaşım (SA): Bu şart, eserini türev çalışmalarında da aynı lisansla paylaşman gerektiğini ifade eder. Diyelim ki bir metin yazdın ve CC BY-SA 4.0 ile yayınladın. Başka biri senin metnini alıp üzerine eklemeler yaparak yeni bir metin oluşturursa, bu yeni metni de CC BY-SA 4.0 lisansı altında yayınlamak zorunda. Bu, bilginin ve içeriğin özgürce yayılmasını teşvik eder.

Bu dört şartın farklı kombinasyonlarıyla altı ana lisans türü ortaya çıkar. En özgür olanından en kısıtlı olanına doğru gidersek:

  • CC BY: En özgür olanı. Sadece atıf gerekli.
  • CC BY-SA: Atıf ve aynı lisansla paylaşım şartı var.
  • CC BY-NC: Atıf ve gayri-ticari kullanım şartı var.
  • CC BY-NC-SA: Atıf, gayri-ticari kullanım ve aynı lisansla paylaşım şartları bir arada.
  • CC BY-ND: Atıf ve değişiklik yapmama şartı var.
  • CC BY-NC-ND: En kısıtlı olanı. Atıf, gayri-ticari kullanım ve değişiklik yapmama şartları mevcut.

Unutma, CC0 (Kamu Malı) da bir Creative Commons aracıdır, ancak bu bir lisans değil, tüm haklarından feragat ettiğini belirtir. Eserini kamu malı olarak bırakırsan, kimse senden izin almak zorunda kalmaz, atıf yapması gerekmez ve istediği gibi kullanabilir.

Lisans Seçiminde Dikkat Edilmesi Gerekenler

Deneyimlerime göre, lisans seçimi tamamen senin eserini nasıl paylaşmak istediğine bağlı. Birkaç soru kendine sorabilirsin:

  • Eserimin ticari amaçla kullanılmasını istiyorum mu? Eğer hayırsa, NC şartını eklemelisin. Örneğin, ders notlarını hazırladıysan ve kimsenin bunu para kazanmak için kullanmasını istemiyorsan NC iyi bir seçenek.
  • Eserimin başkaları tarafından geliştirilmesini veya üzerinde oynamasını ister miyim? Eğer evetse, ND şartından kaçınmalısın. Eğer hayırsa ve orijinal haliyle kalmasını istiyorsan ND'yi ekleyebilirsin. Bir fotoğrafçı olarak, fotoğrafının manipüle edilmesini istemeyebilirsin.
  • Eserimi kullananların da aynı özgürlükleri sunmasını istiyorum mu? Eğer evetse, SA şartını kullanmak akıllıca olur. Bu, özellikle açık eğitim kaynakları veya açık yazılım projeleri gibi paylaşımcı ekosistemlerde önemlidir.
  • Kullanıcıların bana nasıl atıfta bulunmasını istiyorum? BY şartı ile bunu garanti altına alırsın. İsim, link, lisans türü gibi detayları lisans seçiminde belirtebilirsin.

Örneğin, blog yazıları için genellikle CC BY-SA uygun bir seçenektir. Hem insanlara içeriğini kullanma özgürlüğü verir hem de orijinal kaynağa bağlanmasını sağlar. Ancak, bir kitabın veya akademik makalenin tamamını farklı bir lisansla yayınlamak isteyebilirsin.

Uygulamada CC Lisansları: Nerede Karşılaşırsın?

Creative Commons lisanslı eserlere her yerde rastlarsın. Özellikle:

  • Wikipedia ve Wikimedia Commons: Neredeyse tüm içerikler CC lisanslıdır. Wikipedia'yı kullanırken veya oradaki görselleri alırken hangi lisansa tabi olduğunu kontrol etmelisin.
  • Flickr ve 500px gibi Fotoğraf Paylaşım Siteleri: Birçok fotoğrafçı eserlerini CC lisanslarıyla paylaşır. Bu sitelerde arama yaparken lisans filtresini kullanarak istediğin türde görselleri bulabilirsin.
  • Açık Eğitim Kaynakları (OER): Üniversiteler ve eğitim kurumları ders materyallerini, kitaplarını CC lisanslarıyla yayınlar.
  • Müzik ve Sanat Platformları: Jamendo gibi müzik platformları veya DeviantArt gibi sanat sitelerinde CC lisanslı eserler bulmak mümkün.

Bir CC lisansı seçerken, lisansın spesifik versiyonunu da belirtmen önemlidir. Örneğin, CC BY 4.0, CC BY 3.0'dan daha güncel ve bazı farklılıklar içerebilir. Genellikle en güncel versiyonu (örneğin 4.0) tercih etmek iyi bir pratiktir.

Lisans seçimi, eserinin değerini ve yayılımını doğrudan etkiler. Kendi yaratıcılığını korurken, başkalarının da bundan faydalanmasını sağlamak için CC lisanslarını akıllıca kullan.