🗞️ Manisa Haber

Gümrü hangi savaştan sonra?

12 Haziran 2025 Manisa Haber

Gümrü Antlaşması: Milli Mücadele'nin İlk Büyük Diplomatik Zaferi

Gümrü Antlaşması'nı düşündüğünde, aklına hemen Kurtuluş Savaşı'nın Doğu Cephesi ve Kazım Karabekir Paşa gelmeli. Bu antlaşma, Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) Hükümeti'nin uluslararası alanda kazandığı ilk büyük başarıdır ve savaş meydanındaki zaferin diplomasi masasına yansımasıdır. Öyle ki, bu antlaşma imzalandığında henüz Sevr Antlaşması'nın mürekkebi kurumamış, Anadolu'nun dört bir yanı işgal altındaydı. Peki, Gümrü hangi savaştan sonra imzalandı? Cevap net: Doğu Cephesi'ndeki Ermeni Harbi'nden sonra.

Ermeni Harbi ve Gümrü'ye Giden Yol

Doğu Cephesi'ndeki Ermeni Harbi, aslında Milli Mücadele'nin ilk sıcak çatışmalarından biridir ve 23 Eylül 1920'de başlamıştır. Ermenistan, Sevr Antlaşması'nın kendilerine tanıdığı 'Büyük Ermenistan' hayaliyle hareket ederek, Osmanlı İmparatorluğu'ndan kalan topraklara, özellikle de Kars ve çevresine yönelik saldırılara girişti. Bu saldırılar, TBMM Hükümeti için ciddi bir tehdit oluşturuyordu. Mustafa Kemal Paşa, Kazım Karabekir Paşa'yı Doğu Cephesi Komutanlığı'na atayarak, bu tehdidi bertaraf etme görevini verdi. Kazım Karabekir Paşa komutasındaki 15. Kolordu, Osmanlı'dan kalan düzenli ve disiplinli tek ordu birimiydi. Bu kolordu, Ermeni kuvvetlerine karşı oldukça başarılı bir harekat yürüttü. 28 Eylül 1920'de başlayan taarruzla Sarıkamış, Kars ve Gümrü kısa sürede geri alındı. Özellikle 30 Ekim 1920'de Kars'ın kurtarılması ve 7 Kasım 1920'de Gümrü'nün düşmesi, Ermeni kuvvetlerini barış masasına oturmaya mecbur bıraktı. Ermenistan Hükümeti, ağır yenilgiler sonrası ateşkes talep etti ve bu talebin ardından diplomatik görüşmeler başladı.

Gümrü Antlaşması'nın Maddeleri ve Önemi

2 Aralık 1920 tarihinde Gümrü'de imzalanan bu antlaşma, TBMM Hükümeti'nin uluslararası arenada ilk kez bir devletle doğrudan bir antlaşma imzalaması açısından tarihi bir dönüm noktasıdır. Antlaşmanın öne çıkan maddeleri şunlardı: * Sınırların Belirlenmesi: Ermenistan, Sevr Antlaşması'nı tanımadığını kabul etti ve Kars, Sarıkamış, Kağızman, Iğdır gibi bölgelerin Türkiye'ye ait olduğunu resmen onayladı. Sınır, Çıldır Gölü ve Arpaçay hattı olarak belirlendi. * Silahsızlanma ve Askeri Kısıtlamalar: Ermenistan ordusu 1500 tüfekli askere düşürülecek, ağır silahları ve topları olmayacaktı. Türkiye'nin izni olmadan askeri anlaşma yapamayacaktı. * Ermeni Sorununun Çözümü: Ermenistan, Türkiye toprakları üzerinde hak iddia etmekten vazgeçti ve Ermeni meselesinin ülke içindeki azınlık statüsünde ele alınacağını kabul etti. Bu antlaşma, sadece askeri bir zaferin sonucu değil, aynı zamanda siyasi bir başarıydı. Türkiye'nin Doğu sınırını güvence altına alarak, Batı Cephesi'ne daha fazla odaklanmasını sağladı. Ayrıca, Sevr Antlaşması'nın geçersizliğini ilk kez uluslararası bir platformda ilan etmesi açısından da büyük stratejik bir kazanımdı.

Gümrü'nün Sonuçları ve Türkiye İçin Anlamı

Gümrü Antlaşması, TBMM Hükümeti'nin sadece askeri değil, aynı zamanda diplomatik olarak da varlığını kanıtladığı ilk somut adımdı. Bu antlaşma sayesinde: * Milli Mücadele'ye Moral Doping: Anadolu'daki direniş hareketine büyük bir moral ve motivasyon sağladı. Halk, TBMM'nin sadece savaş meydanında değil, diplomasi masasında da başarılı olabileceğini gördü. * Doğu Cephesi'nin Güvenliği: Doğu Cephesi'ndeki tehdit ortadan kalktı. Bu durum, Batı Cephesi'ndeki Yunan işgaline karşı daha fazla askeri gücün ve kaynağın kaydırılmasına olanak tanıdı. Yani, Sakarya ve Büyük Taarruz gibi zaferlere zemin hazırlayan önemli adımlardan biriydi. * Uluslararası Tanınırlık İçin İlk Adım: TBMM Hükümeti'nin uluslararası alanda bir devlet olarak tanınmasının ilk somut örneğiydi. Ardından gelen Moskova ve Kars Antlaşmaları için de bir öncü niteliği taşıdı. Deneyimlerime göre, Gümrü Antlaşması'nı sadece bir sınır antlaşması olarak görmek eksik kalır. Bu, aynı zamanda genç Türkiye Cumhuriyeti'nin doğum sancılarının ilk başarılı yansıması, özgüveninin inşası ve bağımsızlık azminin uluslararası arenada tescilidir. Unutma, bazen bir imza, binlerce askerin savaşından daha büyük anlamlar taşıyabilir. Gümrü de tam olarak böyle bir imza, böyle bir zaferdi.