Malzeme stok değerleme yöntemleri nelerdir?
Malzeme Stok Değerleme Yöntemleri: Ne Kadar Değerlisin?
Stokların doğru değerlenmesi, bir işletmenin finansal sağlığını anlamak için olmazsa olmazdır. Ürettiğin ya da sattığın ürünlerin maliyetini doğru hesaplamadan kârını bilemezsin, doğru fiyatlandırma yapamazsın. Stok değerleme yöntemleri işte tam da bu noktada devreye giriyor. Gel, senin için en uygun olanı hangisi, birlikte bakalım.
Deneyimlerime göre, en çok karşılaşılan ve merak edilen yöntemler şunlar:
- İlk Giren İlk Çıkar (FIFO - First-In, First-Out)
Bu yöntemde, stoğa ilk giren malzemenin ilk çıkmış gibi kabul edilmesi esastır. Yani, rafın önünde duran eski ürünleri önce satarsın mantığıyla çalışır.
Ne Zaman Kullanılır? Bozulma riski olan, modası çabuk geçen veya teknolojik olarak eskimeye yüz tutan ürünler için idealdir. Örneğin, gıda sektörü, elektronik ürünler veya giyim mağazaları için mantıklı bir seçimdir.
Örnek: Bir pastane düşün. Sabah ilk ürettiği yaş pastaları gün içinde önce satması beklenir. Eğer bir pasta dün 100 TL'ye üretildiyse ve bugün benzer bir pasta 120 TL'ye üretiliyorsa, FIFO'da dünkü pasta 100 TL'den çıkış yapar. Böylece stoktaki en güncel ve pahalı ürünlerin değeri daha doğru yansır.
Pratik İpucu: Stok takip sistemlerini bu mantığa göre kurmak, uygulamayı kolaylaştırır. Ürünlerin depoya giriş tarihlerini net bir şekilde kaydetmen gerekiyor.
- Son Giren İlk Çıkar (LIFO - Last-In, First-Out)
FIFO'nun tam tersi bir mantıkla çalışır. Stoğa en son giren malzemenin ilk çıkmış gibi kabul edildiği bir yöntemdir.
Ne Zaman Kullanılır? Genellikle fiyatların sürekli yükseldiği dönemlerde vergi avantajı sağlayabilir. Ancak, enflasyonist ortamlarda stok değerlerinin gerçek maliyetini yansıtmada zayıf kalabilir. Madenler, yapı malzemeleri gibi uzun süre depolanan ve değer kaybı düşük olan ürünlerde teorik olarak kullanılabilir, ancak uygulamada Türkiye'de yaygın olarak kabul görmez ve mevzuata uyumu zordur.
Örnek: Eğer bir demir deposunda ton başına 50 TL'ye aldığın demir stoğun varken, sonradan 60 TL'ye aldığın demirler varsa ve satarsan, LIFO'ya göre bu satış 60 TL'den çıkış yapar. Böylece mevcut stok değerin daha düşük görünebilir.
Dikkat Edilmesi Gerekenler: Enflasyonist ortamda LIFO kullanmak, stoklarını olduğundan daha düşük değerli göstermene ve karını olduğundan yüksek göstermene neden olabilir, bu da vergi açısından sorun yaratabilir. Ayrıca, uzun vadede stoklarının maliyetini doğru yansıtmaz.
- Ağırlıklı Ortalama Maliyet Yöntemi
Bu yöntemde, stoğa giren tüm malzemelerin toplam maliyeti, toplam miktara bölünerek bir ortalama maliyet bulunur. Ardından, her çıkış bu ortalama maliyet üzerinden yapılır.
Ne Zaman Kullanılır? Birbirine benzeyen ve maliyetlerinin sürekli değiştiği birçok farklı parti halinde alınan ürünler için oldukça pratiktir. Gıda, kimya, tekstil gibi sektörlerde sıkça kullanılır.
Örnek: Diyelim ki bir ay içinde 100 kg hammaddenin kilosunu önce 50 TL'den, sonra 60 TL'den aldın.
- 100 kg x 50 TL = 5000 TL
- 100 kg x 60 TL = 6000 TL
- Toplam Maliyet: 5000 TL + 6000 TL = 11000 TL
- Toplam Miktar: 100 kg + 100 kg = 200 kg
- Ağırlıklı Ortalama Maliyet: 11000 TL / 200 kg = 55 TL/kg
Eğer bu hammaddeden 30 kg sattıysan, çıkış maliyetin 30 kg x 55 TL = 1650 TL olacaktır.
Avantajı: Fiyat dalgalanmalarının etkisini yumuşatır ve hesaplaması FIFO ile LIFO'ya göre daha basittir, özellikle çok sayıda farklı alım varsa.
- Belirli Maliyet Yöntemi
Bu yöntemde, satılan veya kullanılan malzemenin tam olarak hangi parti veya alım sırasına ait olduğu belirlenir ve o parti maliyeti kullanılır.
Ne Zaman Kullanılır? Stoktaki her bir ürünün kendine özgü bir maliyeti olduğu ve bu maliyetin kolayca takip edilebildiği durumlarda kullanılır. Örneğin, özel yapım mobilyalar, sanat eserleri veya nadir bulunan parçalar için uygundur.
Örnek: Bir sanat galerisi, her bir tablonun üretim maliyetini ayrı ayrı kaydeder. Bir tabloyu sattığında, doğrudan o tablonun üretim maliyetini maliyet olarak gösterir. Bu, en doğru maliyet bilgisini verir ancak takibi oldukça zahmetlidir.
Dezavantajı: Stok takibinin çok detaylı ve hassas olmasını gerektirir. Milyonlarca küçük parçadan oluşan stoklarda uygulaması pratik değildir.
Son Olarak: Hangi yöntemi seçeceğin, iş modeline, sattığın ürünlerin türüne ve fiyat dalgalanmalarına bağlıdır. Deneyimlerime göre, en önemli şey, seçtiğin yöntemi tutarlı bir şekilde uygulamak ve bunu finansal kayıtlarında açıkça belirtmektir. Farklı yöntemlerin vergi ve finansal raporlama üzerindeki etkilerini mutlaka bir mali müşavirle görüşmeni öneririm. Doğru değerleme, doğru kararların temelidir.