Stok ne anlama gelir?

Stok Nedir ve Neden Önemlidir?

Stok, basitçe elinde bulundurduğun mal veya ürün demek. Ticaretle uğraşıyorsan, bir işletmenin olmazsa olmazı. Diyelim ki bir e-ticaret sitesin var ve tişört satıyorsun. Elinde hangi modelden, hangi renkten, hangi bedenlerden ne kadar tişört olduğunu bilmek işte bu stok yönetimidir.

Deneyimlerime göre, stok yönetimi göz ardı edildiğinde işler hızla raydan çıkabiliyor. Sipariş alamamak, müşteriyi bekletmek, hatta hiç satamayacağın ürünlere para bağlamak gibi tatsız sonuçlar doğurabiliyor. Ama doğru yönetildiğinde ise en büyük güç kaynaklarından biri haline geliyor.

Stok Türleri ve Örnekleri

Stok dediğimiz şey tek bir kalıp değil. İşletmenin yapısına göre farklı stok türleri olur:

• Ham Madde Stoğu: Üretim yapıyorsan, nihai ürün haline gelmemiş malzemelerdir. Mesela bir mobilya atölyesi için ağaç keresteler, vidalar, boyalar ham madde stoğudur.
• Yarı Mamul Stoğu: Üretimin bir aşaması tamamlanmış ama henüz son haline gelmemiş ürünlerdir. Örneğin, montajı yapılmış ama boyanmamış bir bisiklet kadrosu yarı mamul stoğuna girer.
• Mamul Stoğu: Satışa hazır, bitmiş ürünlerdir. Senin o sattığın tişörtler, işte tam olarak bu kategoriye giriyor.
• Ticari Mal Stoğu: Başka bir yerden alıp doğrudan sattığın ürünlerdir. Bir markette raflarda duran paketli gıdalar buna örnektir.
• Bakım, Onarım ve İşletme Malzemeleri Stoğu (MRO): Üretim veya operasyonel süreçte kullanılan, doğrudan satışa konu olmayan ama işletmenin işleyişi için gerekli olan malzemelerdir. Fabrika makinelerinin yedek parçaları, temizlik malzemeleri buna dahildir.

Bu türleri bilmek, neyi ne kadar tutman gerektiğini anlamanı sağlar. Yanlış türde fazla stok yapmak, paranı boşa harcamak demektir.

Etkili Stok Yönetimi İçin Neler Yapmalı?

Stok yönetimi dediğimiz işin temelinde bazı prensipler yatıyor. Bunları oturttuğunda işlerin çok daha kolaylaştığını göreceksin.

1. Talebi Doğru Tahmin Etme

Bu en kritik nokta. Geçmiş satış verilerine bakarak, mevsimsel etkileri göz önünde bulundurarak ve sektörel trendleri takip ederek önümüzdeki dönemde ne kadar ürün talep edileceğini tahmin etmeye çalışırsın. Örneğin, kışın mont satışı artarken yazın tişört satışı. Eğer geçen yaz 1000 tişört sattıysan ve bu yaz da benzer bir talep bekliyorsan, stoklarını buna göre ayarlarsın.

Pratik İpucu: Sadece geçmişe bakmak yetmez. Pazarlama kampanyalarının, rakip hareketlerinin ve genel ekonomik durumun da talebi etkileyeceğini hesaba kat. Örneğin, büyük bir indirim kampanyası yapacaksan, stoklarını ona göre artırman gerekir.

1. Stok Seviyelerini Belirleme

Her ürün için ideal stok seviyelerini belirlemelisin. Bu seviyeler genellikle iki ana noktaya dayanır:

• Minimum Stok Seviyesi (Güvenlik Stoğu): Beklenmedik taleplerde veya tedarik zincirinde yaşanabilecek aksaklıklarda stokların tamamen tükenmesini önlemek için tuttuğun yedek stoktur. Diyelim ki bir üründen hiçbir zaman 50 adetten aşağı düşmemen gerekiyor, işte o 50 adet güvenlik stoğundur.
• Maksimum Stok Seviyesi: Stokta bulundurabileceğin en fazla ürün miktarıdır. Bunu belirlerken depolama maliyetlerini, ürünlerin son kullanma tarihlerini (varsa) ve sermayenin ne kadarını stoğa bağlayabileceğini düşünmelisin. 1000 tişörtün üzerinde depolama alanın veya bütçen yoksa, bu senin maksimum stok seviyen olur.
• Sipariş Noktası: Stoğunda belirli bir ürün kalemi azaldığında yeni sipariş vermen gerektiğini belirten seviyedir. Bu seviye, yeni ürünlerin sana ulaşma süresi (tedarik süresi) ve o süre boyunca ne kadar satılacağını tahmin ederek belirlenir. Eğer bir ürünün sana ulaşması 7 gün sürüyorsa ve bu süre zarfında haftada 100 adet satılıyorsa, stokların 100 adede düştüğünde sipariş vermen gerekir.

1. Stok Takip Sistemleri Kullanma

Deneyimlerime göre, el yordamıyla stok takibi yapmak neredeyse imkansız ve hataya çok açık. Günümüzde bunun için birçok teknolojik çözüm var:

• Envanter Yönetimi Yazılımları: Bu yazılımlar sayesinde stok giriş çıkışlarını anlık olarak görebilir, ürünlerin hangi depoda olduğunu takip edebilir, stok devir hızını ölçebilir ve hatta belirli stok seviyelerine ulaşıldığında otomatik uyarılar alabilirsin.
• Barkod Sistemleri: Ürünlere barkod yapıştırarak hem hızlı hem de hatasız giriş çıkış yapabilirsin. Bir ürün satıldığında veya depoya girdiğinde barkodunu okutarak anında sisteme işlenir.
• RFID Teknolojisi: Bu daha gelişmiş bir yöntemdir. Ürünlere takılan küçük çipler sayesinde toplu okuma yapılabilir, bu da stok sayımını inanılmaz hızlandırır ve kolaylaştırır.

Hangi sistemi kullanırsan kullan, düzenli ve doğru veri girişi hayati önem taşır. Yanlış girilen tek bir bilgi bile tüm sistemi yanıltabilir.

Stok Maliyetleri ve Optimizasyon

Stok tutmak sadece ürünleri almakla bitmez. Bir de bunların bir maliyeti var:

• Sipariş Maliyeti: Yeni stok siparişi verme süreciyle ilgili maliyetlerdir. Sipariş oluşturma, nakliye, alma gibi işlemler bu kategoriye girer.
• Stokta Tutma Maliyeti: Stokları depolamak için katlandığın maliyetlerdir. Depo kirası, sigorta, güvenlik, stoktaki paranın getiri kaybı (fırsat maliyeti), bozulma, eskime, çalınma gibi giderler bu başlık altında toplanır. Deneyimlerime göre, bu maliyet toplam stok değerinin %15-30'u civarında olabilir.
• Stoksuz Kalma Maliyeti: Talep olduğu halde stoğunda ürün olmadığı için kaçırdığın satışlar, kaybedilen müşteri memnuniyeti ve marka itibarındaki düşüştür. Bu genellikle en can sıkıcı maliyettir çünkü direkt olarak para kaybetmenin yanı sıra gelecekteki işlerini de etkileyebilir.

Bu maliyetleri dengelemek için Ekonomik Sipariş Miktarı (EOQ) gibi modelleri kullanabilirsin. EOQ, sipariş maliyeti ile stokta tutma maliyetini minimize eden ideal sipariş miktarını hesaplar. Basitçe anlatmak gerekirse, hem sürekli az az sipariş verip sipariş maliyetini artırmayacaksın hem de tek seferde çok fazla sipariş verip stok maliyetini şişirmeyeceksin.

Pratik Öneri: Yavaş hareket eden stokları (az satan ürünler) belirle ve bu ürünlerin stok seviyelerini düşürmeyi veya elden çıkarmayı (indirimle satmak gibi) değerlendir. Bu, hem depolama alanını boşaltır hem de parasını gereksiz yere stoğa bağlamanı engeller.