Stok değeri nasıl hesaplanır?

Stok Değeri Hesaplama: Kafandaki Tüm Sorulara Cevaplar

Stok değeri, bir şirketin elinde bulundurduğu hammaddelerin, yarı mamullerin ve bitmiş ürünlerin parasal değerini gösterir. Bu değer, hem finansal raporlamada hem de operasyonel yönetimde kritik bir rol oynar. Neden mi? Çünkü stoklarınızın gerçek değerini bilmeden ne kadar kar ettiğinizi, ne kadar verimli çalıştığınızı anlayamazsınız.

Deneyimlerime göre stok değerini doğru hesaplamak, aslında sanıldığı kadar karmaşık değil. Sadece bazı temel prensipleri ve yöntemleri bilmek gerekiyor. Gelin, bu işin iç yüzüne beraber bakalım.

Temel Stok Değerleme Yöntemleri

Stok değerlemede kullanılan birkaç ana yöntem var. Bunların her birinin kendine göre avantajları ve dezavantajları bulunuyor. Hangi yöntemi seçeceğiniz, şirketinize, sektörünüze ve hatta stoklarınızın özelliklerine göre değişebilir.

1. FIFO (İlk Giren İlk Çıkar)

Bu yöntem, stokunuza ilk giren ürünlerin, ilk satıldığı varsayımına dayanır. Yani, en eski stoklarınız önce satılır. Bu mantıkla, sattığınız malların maliyetini belirlerken, elinizdeki en eski stokların maliyetlerini kullanırsınız. Kalan stoklarınızın değeri ise en yeni alınan stokların maliyetlerini yansıtır.

Örnek: Diyelim ki bir ay içinde aynı üründen üç parti aldınız:

• 100 adet @ 10 TL
• 150 adet @ 12 TL
• 200 adet @ 15 TL

Eğer bu ay 250 adet ürün sattıysanız, FIFO'ya göre bu satışın maliyetini şöyle hesaplarsınız:

• İlk 100 adet: 100 x 10 TL = 1000 TL
• Sonraki 150 adet: 150 x 12 TL = 1800 TL
• Toplam Satılan Maliyeti: 1000 TL + 1800 TL = 2800 TL

Kalan stoklarınız ise en son alınan 200 adet ürünün maliyetini taşır: 200 adet x 15 TL = 3000 TL.

Avantajı: Özellikle fiyatların yükseldiği dönemlerde daha düşük maliyetli satışlar göstererek karı daha yüksek gösterebilir. Ayrıca, fiziksel olarak da en eski stokların önce satıldığı durumlarda mantıklıdır.

Dezavantajı: Fiyatların düştüğü dönemlerde ise karı düşük gösterebilir. Hesaplaması biraz daha karmaşık olabilir.

1. LIFO (Son Giren İlk Çıkar)

Bu yöntem, tam tersi bir mantıkla çalışır. Stokunuza en son giren ürünlerin, ilk satıldığı varsayılır. Dolayısıyla, satış maliyetinizi belirlerken en yeni stokların maliyetlerini kullanırsınız. Kalan stoklarınız ise en eski stokların maliyetlerini yansıtır.

Örnek: Yukarıdaki aynı senaryoyu kullanalım:

• 100 adet @ 10 TL
• 150 adet @ 12 TL
• 200 adet @ 15 TL

Eğer 250 adet ürün sattıysanız, LIFO'ya göre satış maliyeti şöyle olur:

• Son 200 adet: 200 x 15 TL = 3000 TL
• Bir önceki partiden 50 adet: 50 x 12 TL = 600 TL
• Toplam Satılan Maliyeti: 3000 TL + 600 TL = 3600 TL

Kalan stoklarınız ise ilk alınan 100 adet (100 x 10 TL = 1000 TL) ve kalan 100 adet (100 x 12 TL = 1200 TL) ürünün maliyetlerini taşır: Toplam 2200 TL.

Avantajı: Fiyatların yükseldiği dönemlerde daha yüksek satış maliyeti göstererek vergi yükünü azaltabilir. Enflasyonist ortamlarda daha gerçekçi kar rakamları sunma potansiyeli vardır.

Dezavantajı: Fiyatların düştüğü dönemlerde karı düşük gösterebilir. Birçok ülkede muhasebe standartları gereği LIFO kullanımına izin verilmez (Türkiye'de de yoktur). Fiziksel olarak stokları bu şekilde yönetmek zor olabilir.

1. Ağırlıklı Ortalama Maliyet

Bu yöntemde, her bir ürün için dönem başı maliyetle o dönem içinde alınan tüm ürünlerin maliyetleri toplanır ve toplam ürün sayısına bölünerek ağırlıklı ortalama maliyet bulunur. Satılan malların maliyeti ve kalan stok değeri bu ortalama maliyet üzerinden hesaplanır.

Örnek: Yine aynı verileri kullanalım:

• 100 adet @ 10 TL = 1000 TL
• 150 adet @ 12 TL = 1800 TL
• 200 adet @ 15 TL = 3000 TL

Toplam Alınan Ürün Sayısı: 100 + 150 + 200 = 450 adet

Toplam Maliyet: 1000 TL + 1800 TL + 3000 TL = 5800 TL

Ağırlıklı Ortalama Maliyet: 5800 TL / 450 adet = yaklaşık 12.89 TL/adet

Eğer 250 adet ürün sattıysanız, satış maliyeti:

250 adet x 12.89 TL = 3222.5 TL (yaklaşık)

Kalan stok değeri ise:

(450 - 250) adet x 12.89 TL = 200 adet x 12.89 TL = 2578 TL (yaklaşık)

Avantajı: Hesaplaması diğer yöntemlere göre daha kolaydır ve stok maliyetlerinde ani dalgalanmaları yumuşatır. Hem şirketler hem de finansal analistler tarafından oldukça yaygın kullanılır.

Dezavantajı: Stokların fiziksel akışını tam olarak yansıtmayabilir.

Stok Maliyetine Dahil Edilmesi Gerekenler

Stok değerlemesi yaparken sadece ürünün alış fiyatını değil, stoğa ulaşana kadar yapılan tüm harcamaları da dikkate almak gerekir. Deneyimlerime göre, bu noktada gözden kaçan çok şey oluyor.

Stok maliyetine şunlar dahil edilmelidir:

• Satın Alma Fiyatı: Ürünün doğrudan satın alma bedeli.
• Nakliye ve Taşıma Giderleri: Ürünleri tedarikçiden kendi deponuza getirme maliyeti.
• Sigorta Giderleri: Taşıma sırasında ürünlerin sigortalanması için ödenen tutarlar.
• Gümrük Vergileri ve Diğer Masraflar: Eğer ithalat yapılıyorsa ödenen vergiler ve ilgili harcamalar.
• Doğrudan İşçilik Maliyetleri: Eğer ürünleri kendiniz üretiyorsanız, üretimde çalışan işçilerin doğrudan maaşları ve yan hakları.
• Genel Üretim Giderleri: Üretimle doğrudan ilişkili, ancak tek bir ürüne atfedilemeyen giderler (örneğin fabrika kirası, elektrik, amortisman gibi giderlerin ürünlere makul bir şekilde dağıtılması).

Önemli Not: Depolama giderleri (stokların depoda tutulması için yapılan harcamalar) ve satış/pazarlama giderleri genellikle stok maliyetine dahil edilmez, bunlar dönemin giderleri olarak kabul edilir.

Doğru Stok Değerleme İçin Pratik İpuçları

Stok değerleme sürecini daha verimli hale getirmek için şu adımları izleyebilirsin:

• Sisteminizi Belirleyin: Hangi stok değerleme yöntemini kullanacağınıza karar verin ve bunu tutarlı bir şekilde uygulayın. Muhasebe standartlarına uygun hareket ettiğinizden emin olun.
• Doğru Kayıt Tutun: Stok hareketlerinizi (alış, satış, iade, fire vb.) anlık ve doğru bir şekilde kaydeden bir sisteminiz olsun. Excel tabloları başlangıçta işe yarayabilir ama iş hacminiz arttıkça bir stok takip yazılımı kullanmak büyük fark yaratır.
• Periyodik Sayımlar Yapın: Stok sayımları (fiziki sayım veya döngüsel sayım) ile kayıtlarınızdaki stoklarla fiili stoklarınızı karşılaştırın. Bu, fireleri, kayıpları veya hatalı kayıtları tespit etmenize yardımcı olur. Örneğin, her çeyrekte bir tam sayım yapmak veya stokların belirli gruplarını düzenli olarak saymak iyi bir pratiktir.
• Fire ve Bozulmaları Yönetin: Stoklarınızın bir kısmı fire verebilir veya bozulabilir. Bu tür ürünlerin maliyetini doğru bir şekilde belirleyip kayıtlardan çıkarmanız, stok değerinizin gerçekçi olmasını sağlar. Bu kayıpları da analiz ederek üretim veya depolama süreçlerindeki iyileştirmeleri belirleyebilirsiniz.
• Teknoloji Kullanın: Barkod okuyucular, RFID sistemleri ve stok yönetim yazılımları, stok hareketlerini takip etme ve değerleme işlemlerini otomatize etme konusunda size çok yardımcı olabilir. Bu, hem hataları azaltır hem de zaman kazandırır.

Unutma, doğru stok değeri sadece finansal tablolarını güzelleştirmekle kalmaz, aynı zamanda işin operasyonel verimliliğini artırmana ve daha bilinçli kararlar almana da yardımcı olur.