Insan hakları mahkemesine kimler başvurabilir?

İnsan Hakları Mahkemesine Kimler Başvurabilir?

Hak ihlallerine karşı adalet arayışında olan pek çok insanın aklındaki en temel soru bu. Deneyimlerime göre, bu konuyu netleştirmek en doğrusu. Temelde, bir ülkenin iç hukuk yollarını tüketmiş ve hala haklarının ihlal edildiğini düşünen herkes bu mahkemelere başvurabilir.

Öncelikle hangi mahkemeden bahsettiğimizi netleştirelim. Türkiye özelinde en sık akla gelen Anayasa Mahkemesi'ne bireysel başvuru yolu ile olabileceği gibi, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi'ne (AİHM) başvurular da söz konusu. Her ikisinin de kendine özgü şartları ve süreçleri var.

Anayasa Mahkemesi'ne Bireysel Başvuru

Anayasa Mahkemesi'ne bireysel başvuru, Temel Hak ve Hürriyetlerin İhlali durumunda gündeme gelir. Bu, Türkiye Cumhuriyeti Anayasası'nda güvence altına alınan hak ve özgürlüklerden herhangi birinin bir kamu gücü tarafından ihlal edildiği iddiasını taşımak anlamına gelir.

• Kimler Başvurabilir? Kendi hakkında kesinleşmiş bir idari işlem veya mahkeme kararı bulunan ve bu işlem veya karar nedeniyle Anayasa'da güvence altına alınmış temel hak ve özgürlükleri ihlal edildiğini iddia eden herkes başvurabilir. Yani, senin doğrudan mağduriyet yaşamış olman gerekiyor.
• Hangi Haklar? Yaşam hakkı, işkence yasağı, kişi hürriyeti ve güvenliği, adil yargılanma hakkı, özel hayatın gizliliği, mülkiyet hakkı, eğitim hakkı gibi Anayasa'nın ikinci bölümünde yer alan tüm temel haklar. Örneğin, bir mahkeme kararıyla hukuka aykırı olarak özgürlüğünden alıkonulduğunu düşünüyorsan veya bir idari işlemle mülkiyet hakkının ihlal edildiğini savunuyorsan başvurabilirsin.
• İç Hukuk Yolları Tüketilmeli mi? Evet, en kritik şartlardan biri bu. Anayasa Mahkemesi'ne başvurmadan önce, ihlali iddia ettiğin haklarınla ilgili olarak devletin sağladığı tüm hukuki yolları tüketmiş olman gerekir. Bu, ilgili mahkemelerde davalarını açmak, varsa istinaf ve temyiz yollarını kullanmak anlamına gelir. Eğer bu yollar sana bir sonuç vermediyse veya sonuç olumsuzsa o zaman bireysel başvuru gündeme gelebilir.
• Süre Şartı Var mı? Evet, ciddi bir süre şartı var. Sonuçta hak ihlaline neden olduğunu düşündüğün idari veya yargısal işlemin kesinleştiği tarihten itibaren 30 gün içinde başvurunu yapman gerekiyor. Bu süreyi kaçırırsan, başvurunun usulden reddedilme olasılığı çok yüksek.

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi'ne (AİHM) Başvuru

AİHM, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi (AİHS) ve eki protokollerinde güvence altına alınan hakların bir Avrupa Konseyi üyesi devlet tarafından ihlal edildiği iddiasıyla yapılan başvuruları inceler.

• Kimler Başvurabilir? AİHS'de tanımlanan haklarının bir üye ülke tarafından ihlal edildiğini düşünen ve yine iç hukuk yollarını tüketmiş olan herkes başvurabilir. Yani, hem Anayasa Mahkemesi'ne başvurmak için geçerli olan, hem de AİHS kapsamındaki haklarının ihlal edildiği durumlarda başvurabilirsin.
• Hangi Haklar? AİHM, yaşam hakkı, özgürlük ve güvenlik hakkı, adil yargılanma hakkı, özel hayata ve aile hayatına saygı hakkı, düşünce, vicdan ve din özgürlüğü, ifade özgürlüğü gibi pek çok hakkı korur. Anayasa Mahkemesi'nin koruduğu haklara ek olarak, Sözleşme'nin kendine özgü hükümleri de AİHM'in inceleme alanına girer.
• İç Hukuk Yolları Tüketilmeli mi? Evet, yine aynı şekilde tüm etkili iç hukuk yollarının tüketilmesi şartı mevcuttur. Anayasa Mahkemesi'ne bireysel başvuru da dahil olmak üzere, olayın sonuçlandığına dair kesinleşmiş bir mahkeme kararı elde etmiş olman gerekir.
• Süre Şartı AİHM İçin Farklı mı? Evet, AİHM için süre şartı iç hukuk yollarının tüketildiği tarihten itibaren 4 ay şeklindedir. Yani Anayasa Mahkemesi'ne başvuru süresinden daha uzundur, ancak yine de zamanlama çok kritiktir.
• Başvurunun Gerekçesi Ne Olmalı? Sadece keyfi bir şikayet yeterli değildir. Başvurunun temel bir hak ihlaline dayanması ve somut delillerle desteklenmesi gerekir.

Önemli Noktalar ve Pratik Öneriler

Deneyimlerime göre, bu süreçlerde en çok gözden kaçan detaylar şunlardır:

• Belgeleme: İhlale neden olduğunu düşündüğün tüm işlemleri, kararları ve belgeleri eksiksiz toplamak çok önemli. Mahkeme kararları, dilekçeler, savunmalar, bildirimler... Hepsini bir dosya halinde düzenlemen, başvurunu güçlendirecektir.
• Zaman Yönetimi: Süreler çok katı. Sakın bu süreleri kaçırma. Eğer başvuru için gerekli belgeleri toplamak zaman alıyorsa, önceden bir taslak hazırlayıp süresi içinde göndermek de bir strateji olabilir.
• Dilekçe Hazırlığı: Başvurunun net, anlaşılır ve hukuki bir dille yazılmış olması başarı şansını artırır. Hangi hakkının, nasıl ihlal edildiğini, hangi kamu gücü tarafından ihlal edildiğini ve hangi iç hukuk yollarını denediğini açıkça belirtmelisin.
• Profesyonel Yardım: Bu süreçler karmaşık olabilir. Eğer hukuki bilgin yeterli değilse veya süreci daha güvenli yürütmek istiyorsan, bir avukattan destek almak en akıllıca yoldur. Özellikle insan hakları konusunda uzmanlaşmış avukatlar sana yol gösterebilir.

Unutma, adalet arayışı sabır ve dikkat gerektirir. Haklarının ihlal edildiğini düşünüyorsan, bu yolları denemek senin en doğal hakkındır.