Hiperaktivite yetişkinlerde olur mu?

Hiperaktivite Yetişkinlerde Görülür Mü? Evet, Hem de Nasıl!

Çoğumuz hiperaktiviteyi çocukluk çağına özgü bir durum olarak biliriz. Ancak dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu (DEHB), sanıldığının aksine, yetişkinlikte de önemli bir kesimi etkileyen, yaşam kalitesini düşürebilen bir durumdur. Yetişkin DEHB'nin çocukluktaki belirtilerinden farklılaşabildiğini bilmek, hem kendini anlamak hem de çevresindeki bu durumu yaşayanlara destek olmak açısından kritik.

Deneyimlerime göre, yetişkin DEHB'si genellikle çocukluktaki aşırı hareketlilikten ziyade, içsel bir huzursuzluk, odaklanma güçlüğü ve dürtüsellik olarak kendini gösterir. Örneğin, toplantılarda sürekli yer değiştirme isteği, bir işe başlayıp bitirmeden diğerine atlama eğilimi, konuşurken sözünü kesme veya ani kararlar alma gibi durumlar yaygındır. Bu durum, işle ilgili projelerin aksamasına, sosyal ilişkilerde kopukluklara ve hatta finansal sorunlara yol açabilir.

Yetişkin DEHB'sinin Sık Karşılaşılan Belirtileri ve Etkileri

Yetişkin DEHB'sinin belirtileri genellikle çocuklukta başlayan ancak yetişkinlikte farklı şekillerde ortaya çıkan özelliklerdir. Bunları birkaç ana başlık altında inceleyebiliriz:

• Dikkat Dağınıklığı ve Konsantrasyon Güçlüğü: Bu, en temel belirtilerden biridir. Bir konuşmayı takip etmekte zorlanma, detayları kaçırma, okuduğunu anlayamama, planlama ve organize olma becerilerinde eksiklik gibi durumlar yaşanabilir. Örneğin, bir raporu hazırlarken sürekli sosyal medyaya bakma veya bir projede öncelikleri belirlemekte güçlük çekme yaygın görülen örneklerdir. Araştırmalar, DEHB'li bireylerin dikkat süresinin ortalama olarak %20-30 daha kısa olabildiğini göstermektedir.
• Hiperaktivite ve Huzursuzluk: Çocukluktaki gibi sürekli koşuşturma şeklinde olmasa da, yetişkinlerde bu belirti daha çok içsel bir huzursuzluk, yerinde duramama, sürekli bir şeylerle uğraşma ihtiyacı olarak kendini gösterir. Beklerken sabırsızlanma, uzun süre oturmaktan hoşlanmama, ellerini veya ayaklarını sürekli oynatma gibi davranışlar görülebilir. Otomobil kullanırken sürekli şerit değiştirme veya sabırsızlanma da bu durumun bir yansıması olabilir.
• Dürtüsellik: Ani kararlar alma, düşünmeden konuşma veya davranma, sabırsızlık ve başkalarının sözünü kesme dürtüselliğin başlıca belirtilerindendir. Bu, iş hayatında performans düşüklüğüne, ilişkilerde yanlış anlaşılmalara ve finansal konularda riskli adımlar atmaya neden olabilir. Örneğin, maaş çekildiği gibi gereksiz harcamalar yapma veya bir fikri hemen hayata geçirmek için acele etme gibi durumlar sıkça yaşanır.
• Organize Olma ve Planlama Zorlukları: Günlük işleri zamanında yetiştirememe, ev veya iş yerini düzensiz tutma, randevuları unutma gibi sorunlar DEHB'li yetişkinlerde sıkça görülür. Bu, hayatın her alanında aksaklıklara ve stresin artmasına yol açar.

Yetişkin DEHB'si Nasıl Tanı Konulur ve Yönetilir?

Yetişkin DEHB tanısı, genellikle kapsamlı bir değerlendirme süreci gerektirir. Bir psikiyatrist veya nörolog tarafından yapılan görüşmeler, standart ölçekler ve bazen de beyin görüntüleme yöntemleri ile tanı konulabilir. Önemli olan, belirtilerin kişinin sosyal, akademik veya mesleki işlevselliğini belirgin şekilde etkilemesidir. Çocukluk geçmişindeki belirtiler de değerlendirmede önemli bir yer tutar.

Yönetim planı, genellikle ilaç tedavisi ve psikoterapiyi içerir. İlaçlar, beyindeki bazı kimyasalları dengeleyerek odaklanma ve dürtü kontrolünü iyileştirebilir. Ancak ilaçlar tek başına çözüm değildir. Bilişsel davranışçı terapi (BDT) gibi psikoterapi yöntemleri, kişinin organizasyon becerilerini geliştirmesine, zaman yönetimini öğrenmesine ve dürtüsel davranışlarını kontrol etmesine yardımcı olur. Ayrıca, yaşam tarzı değişiklikleri de büyük fark yaratabilir.

Pratik İpuçları ve Öneriler

Eğer DEHB belirtileri yaşıyorsanız veya bir yakınınızda bu durumu gözlemliyorsanız, işte size bazı pratik öneriler:

• Yapılacaklar Listeleri Oluşturun: Günlük, haftalık ve aylık listeler hazırlamak, görevleri takip etmenize yardımcı olur. Listeleri küçük adımlara bölmek, tamamlandıkça motivasyonunuzu artırır.
• Zamanlayıcılar Kullanın: Belirli görevler için zamanlayıcı kurmak, dikkatinizi toplamada ve süreyi daha iyi yönetmenizde etkilidir. Örneğin, 25 dakika çalışıp 5 dakika ara vermek (Pomodoro Tekniği) gibi.
• Düzenli Egzersiz Yapın: Fiziksel aktivite, beyindeki dopamin ve norepinefrin seviyelerini artırarak odaklanmayı ve ruh halini iyileştirebilir. Günlük yürüyüşler bile fark yaratır.
• Uyku Düzeninize Dikkat Edin: Yeterli ve kaliteli uyku, bilişsel fonksiyonlar için hayati önem taşır. Her gün aynı saatte yatıp kalkmaya özen gösterin.
• Dikkat Dağıtıcıları Azaltın: Çalışma ortamınızda bildirimleri kapatmak, sessiz bir yer bulmak veya kulaklık kullanmak gibi yöntemlerle dikkatinizin dağılmasını engelleyebilirsiniz.
• Yardım Almaktan Çekinmeyin: Bir ruh sağlığı uzmanıyla görüşmek, durumu doğru teşhis etmek ve size özel bir yönetim planı oluşturmak için en doğru adımdır. Aile ve arkadaşlarınızdan destek istemek de önemlidir.

Unutmayın, DEHB yönetilebilir bir durumdur. Doğru bilgi, destek ve stratejilerle daha dengeli ve üretken bir yaşam sürmek mümkündür.