Yamaç yağışları en fazla nerede görülür?
Yamaç Yağışları Nerede Zirve Yapar?
Yamaç yağışları, yani orografik yağışlar, adından da anlaşılacağı gibi dağlık bölgelerde, özellikle rüzgarın dağa çarparak yükseldiği yamaçlarda yoğunlaşır. Peki, bu coğrafi olayın en belirgin ve şiddetli yaşandığı yerler neresidir? Deneyimlerime göre, bu konuda öne çıkan birkaç kilit nokta var.
- Batı Rüzgarları ve Büyük Dağ Silsileleri: Dünya Genelindeki Örnekler
Eğer yamaç yağışlarının en şiddetli görüldüğü yerleri arıyorsan, genellikle batı rüzgarlarının etkisindeki kıyıya paralel uzanan yüksek dağ sıralarına bakmalısın. Pasifik Okyanusu'ndan gelen nemli hava kütlelerinin Kuzey Amerika'nın batı kıyısındaki dağlara, özellikle Kıyı Sıradağları (Coast Ranges) ve Cascade Dağları'na çarptığı bölgeler mükemmel birer örnek teşkil eder. Örneğin, Washington eyaletindeki Olympic Yarımadası, yıllık 3500-4000 mm'yi aşan yağışlarıyla dünyadaki en yağışlı yerlerden biridir. Bu durum, nemli Pasifik havasının Olympic Dağları'na çarpıp yükselmesiyle doğrudan ilişkilidir. Benzer şekilde, Güney Amerika'da And Dağları'nın batı yamaçları da Pasifik'ten gelen nemli hava kütleleri sayesinde bolca yamaç yağışı alır.
Avrupa'da ise Alplerin batı ve kuzeybatı yamaçları, Atlantik'ten gelen nemli hava akımları nedeniyle önemli miktarda yamaç yağışı alır. Örneğin, Avusturya ve İsviçre'deki bazı dağlık vadilerde yıllık yağış miktarı 2000 mm'yi rahatlıkla aşabilir. Bu bölgelerde, dağların yükseltisi ve rüzgarın taşıdığı nem miktarı, yağışın şiddetini doğrudan etkiler. Dağ ne kadar yüksek ve rüzgarın taşıdığı nem ne kadar fazlaysa, yamaç yağışının o kadar şiddetli olacağını bilmelisin.
- Muson İklimi ve Himalaya Dağları: Rekorların Kırıldığı Yerler
Yamaç yağışları denince akla ilk gelen yerlerden biri de kesinlikle Muson ikliminin etkisindeki Güney ve Güneydoğu Asya'dır. Özellikle Hindistan'ın Meghalaya eyaletinde bulunan Cherrapunji ve Mawsynram köyleri, dünyanın en yüksek yıllık yağış miktarlarını kaydetmeleriyle ünlüdür. Mawsynram'da yıllık ortalama yağış 11.872 mm'ye ulaşırken, Cherrapunji'de bu rakam 11.777 mm civarındadır. Bu inanılmaz rakamların ardındaki temel sebep, Bengal Körfezi'nden gelen nemli muson rüzgarlarının, Himalaya Dağları'nın güney yamaçlarına çarpıp zorunlu olarak yükselmesidir. Bu yükselme, havanın soğuyarak yoğuşmasına ve devasa miktarlarda yağış bırakmasına neden olur. Burada sadece dağların varlığı değil, aynı zamanda mevsimsel olarak çok yoğun nem taşıyan güçlü rüzgar sistemlerinin (musonlar) varlığı da yağışın şiddetini katlar.
- Türkiye'deki Durum: Karadeniz ve Akdeniz Bölgeleri
Kendi ülkemizden örnek verecek olursak, Türkiye'de yamaç yağışlarının en belirgin ve şiddetli görüldüğü yer Doğu Karadeniz Bölgesi'dir. Özellikle Rize ve Artvin illerinin kıyıya yakın dağlık alanları, yıllık 2000-2500 mm'yi aşan yağış miktarlarıyla dikkat çeker. Bunun nedeni, Karadeniz üzerinden gelen nemli hava kütlelerinin, kıyıya paralel uzanan Kaçkar Dağları'na çarpıp yükselmesidir. Hatta, Rize'nin Çayeli ilçesinde bulunan Pazar Vadisi gibi bazı mikro havzalarda yıllık yağışın 3000 mm'yi aştığı durumlar bile gözlemlenir. Bu bölgelerdeki çay tarımının bu denli gelişmiş olmasının temel nedeni de bu bol yamaç yağışlarıdır.
Akdeniz Bölgesi'nde ise, özellikle Toros Dağları'nın denize bakan yamaçları, kış aylarında Akdeniz üzerinden gelen nemli hava kütleleri nedeniyle önemli miktarda yamaç yağışı alır. Antalya'nın batısındaki dağlık alanlar ve Mersin'in dağlık iç kesimlerinde yıllık yağış miktarı 1000-1500 mm'yi bulabilir. Ancak Karadeniz'deki kadar şiddetli ve sürekli bir durum söz konusu değildir çünkü Akdeniz ikliminde yazlar kurak geçerken, Karadeniz ikliminde yağış tüm yıla yayılmıştır.
Özetle, yamaç yağışlarının en yoğun görüldüğü yerler, genellikle okyanus veya büyük denizlerden gelen nemli hava kütlelerinin, kıyıya paralel uzanan yüksek dağ sıralarına çarptığı bölgelerdir. Burada dağların yüksekliği, şekli ve rüzgarın taşıdığı nem miktarı belirleyici faktörlerdir. Eğer bir bölgenin coğrafi haritasına bakıp, denizden gelen rüzgarların önünde yüksek bir dağ silsilesi görüyorsan, orada yamaç yağışlarının zirve yapma potansiyelinin yüksek olduğunu deneyimlerime göre söyleyebilirim.