Etken kısaca nedir?

Etken Nedir? Kısaca Anlayalım

Etken, bir işi yapan, bir eylemi gerçekleştiren kişi veya nesnedir. Dilbilgisinde fiilin kim tarafından yapıldığını belirten öğedir. Bu kavramı anlamak, cümle yapısını daha iyi kavramanızı sağlar.

Etken ve Edilgen Arasındaki Fark

En temel ayrım burada yatar. Bir cümlede fiil, kim tarafından yapılıyorsa o özne konumundadır ve bu etken çatıdır. Örneğin, "Ayşe elmayı yedi." cümlesinde Ayşe işi yapan, yani öznedir. Fiil de etken durumdadır.

Diğer yandan, işi yapan değil de işten etkilenen öğe öne çıkıyorsa bu edilgen çatıdır. "Elma Ayşe tarafından yenildi." cümlesinde elma özne konumuna geçmiştir ve işten etkilenmiştir. Burada fiil edilgen yapılıdır.

Deneyimlerime göre, bu ayrımı iyi bilmek, özellikle yazılı iletişimde anlam kaymalarını önler. Örneğin, bir rapor yazarken "Proje tamamlandı." demek yerine, kimin tamamladığını belirtmek (etken çatı) daha şeffaf olurdu: "Ahmet proje tamamlandı." (Burada "Ahmet proje tamamlandı" daha doğru bir ifade değil, "Ahmet projeyi tamamladı" olmalı. Örnekte hata var. Doğrusu şudur: "Ahmet projeyi tamamladı." Bu etken çatıdır. Eğer kimin tamamladığı önemli değilse veya bilinmiyorsa edilgen çatı tercih edilebilir: "Proje tamamlandı.")

Günlük Hayatta Etken Çatıyı Kullanmanın Avantajları

Etken çatıyı kullanmak, cümlelerinizi daha canlı, net ve doğrudan hale getirir. Kimin ne yaptığını açıkça belirtmek, sorumlulukları belirginleştirir ve mesajın anlaşılırlığını artırır. Örneğin, "Sorun çözülmeli." demek yerine, "Teknik ekip sorunu çözmeli." demek, sorunun kime ait olduğunu ve kimin harekete geçmesi gerektiğini netleştirir. Bu, özellikle iş hayatında, projelerde veya günlük planlamada büyük fark yaratır.

Bir diğer örnek: "Yeni politika duyuruldu." yerine "İK Departmanı yeni politikayı duyurdu." demek, bilginin kaynağını ve sorumluyu belirtir.

Pratik İpuçları ve Öneriler

• Cümlelerinizi Gözden Geçirin: Özellikle yazdığınız metinlerde edilgen çatıyı sık kullanıp kullanmadığınızı kontrol edin. "Tarafından" kelimesiyle kurulan cümleler genellikle edilgen çatıdır.
• Sorumlulukları Belirleyin: Bir iş planı yaparken veya bir projede görev dağılımı yaparken, her görevin kim tarafından yapılacağını etken çatıyla belirtmek işleri kolaylaştırır.
• Aktif Bir Dil Kullanın: Etken çatıyı tercih etmek, yazılarınızı daha dinamik ve okuyucuyu daha fazla içine çeken bir hale getirir. Bir fikri savunurken veya bir rapor sunarken bu özellik çok önemlidir.
• Fiili Kim Yapıyor?: Bir cümlede kimin bir eylemi gerçekleştirdiğini merak ettiğinizde, o eylemin etken mi edilgen mi olduğunu düşünün.

Deneyimlerime göre, bu küçük değişiklikler iletişiminizde büyük bir fark yaratabilir. Hem daha anlaşılır olur hem de sizi daha sorumlu ve net bir iletişimci olarak konumlandırır.