🗞️ Manisa Haber

Çekimli fiil nasıl ayırt edilir?

13 Haziran 2025 Manisa Haber

Türkçede Çekimli Fiili Tanıma Sanatı

Türkçede bir kelimenin çekimli fiil olup olmadığını anlamak aslında sandığın kadar karmaşık değil. Deneyimlerime göre, bu işin sırrı kelimenin sonuna eklenen kip ve şahıs eklerini doğru tanımakta yatıyor. Bir fiili al, üzerine ekleri tek tek getir ve anlamlı bir bütün oluşturup oluşturmadığına bak. İşte bu kadar!

  1. Kip Ekleri: Fiilin Zamanını ve Şeklini Belirleyen Gizli Kahramanlar

Çekimli fiilin temel taşı kip ekleridir. Bunlar fiilin ne zaman gerçekleştiğini (zaman kipi) veya nasıl gerçekleştiğini (dilek kipi) söyler. Türkçede başlıca kip ekleri şunlardır:

  • Görülen Geçmiş Zaman: -dı, -di, -du, -dü, -tı, -ti, -tu, -tü. Örnek: Geldi, koştu.
  • Duyulan Geçmiş Zaman: -mış, -miş, -muş, -müş. Örnek: Gitmiş, yanmış.
  • Şimdiki Zaman: -yor. Örnek: Geliyor, koşuyor.
  • Gelecek Zaman: -acak, -ecek. Örnek: Gelecek, koşacak.
  • Geniş Zaman: -ar, -er, -r. Örnek: Gelir, görer.
  • Dilek-Şart Kipi: -sa, -se. Örnek: Gelse, görse.
  • İstek Kipi: -a, -e. Örnek: Gele, göre.
  • Emir Kipi: (Şahsa göre değişir, ek almaz veya belirli ekler alır) Örnek: Gel!, O görsün.
  • Gereklilik Kipi: -malı, -meli. Örnek: Gelmeli, görmeli.

Bu ekleri gördüğünüzde, o kelimenin büyük olasılıkla bir çekimli fiil olduğunu anlayabilirsin. Örneğin, "koş" sözcüğü tek başına bir fiil köküdür. Ama "koştu", "koşuyor", "koşacak" dediğinde artık çekimli bir fiilden bahsediyorsun.

  1. Şahıs Ekleri: Fiili Kimin Yaptığını Söyleyen Detaylar

Kip eklerinden sonra gelen ve fiili gerçekleştiren şahsı bildiren eklere şahıs ekleri denir. Bunlar da çekimli fiilin olmazsa olmazıdır.

    1. Tekil Şahıs: -m, -im, -ım, -üm. Örnek: Geldim, gördüm.
    1. Tekil Şahıs: -n, -in, -ın, -ün. Örnek: Geldin, gördün.
    1. Tekil Şahıs: (Ek almaz veya -r, -ar, -er gibi geniş zaman ekleri ile birlikte görülür) Örnek: Gelir, görür.
    1. Çoğul Şahıs: -z, -iz, -ız, -üz. Örnek: Geliriz, görürüz.
    1. Çoğul Şahıs: -niz, -nız, -nüz, -niz. Örnek: Geldiniz, gördünüz.
    1. Çoğul Şahıs: -ler, -lar. Örnek: Gelirler, görürler.

Kip eki ve şahıs ekini bir arada düşün. "Gel" fiiline "miş" (duyulan geçmiş zaman) ve "ler" (

  1. çoğul şahıs) eklerini getirdiğinde "gelmişler" olur. İşte bu, çekimli bir fiildir ve kimin geldiğini (onların) ve ne zaman geldiğini (bilmiyoruz, duyduk) bize anlatır.

  1. Fiilimsilerle Karıştırma: Çekimli Fiilin Farkı Burada Saklı

Türkçede fiilimsi dediğimiz, fiilden türeyen ama çekimli fiil olmayan yapılar da var. Bunlar genellikle cümlenin ana fiili olamazlar çünkü kip ve şahıs eklerini almazlar. Fiilimsiler kendi içlerinde isim-fiil (-mak, -mek), sıfat-fiil (-an, -en, -dık, -dik, -acak, -ecek, -mış, -miş, -acak, -ecek, -ar, -er, -r) ve zarf-fiil (-ıp, -ip, -arak, -erek, -ınca, -ince, -dıkça, -dikçe) gibi eklerle şekillenir.

Örnek:

  • Çekimli Fiil: "O koşuyor." (Şimdiki zaman,
    1. tekil şahıs)
  • Fiilimsi (Sıfat-fiil): "Koşan adam." (Koşan kelimesi burada ismi niteleyen bir sıfat görevinde, çekimli fiil değil.)
  • Fiilimsi (İsim-fiil): "Koşmak güzeldir." (Koşmak kelimesi isim gibi kullanılmış, çekimli fiil değil.)

Fiilimsiler, çekimli fiillerin temel kip ve şahıs eklerini almadığı sürece çekimli fiil sayılmaz. Bu ayrımı yapmak, cümlenin yapısını anlamak için kritiktir.

Pratik İpuçları: Nasıl Daha Hızlı Tanırsın?

  • Kelimeyi İzole Et: Cümledeki kelimeyi al ve tek başına incele. Üzerine hangi eklerin geldiğini anlamaya çalış.
  • Kip Eklerini Ezberle: Başlıca kip eklerini bilmek, işini çok kolaylaştırır. Bunları bir listeye yazıp ara sıra tekrar edebilirsin.
  • Şahıs Ekleriyle Karşılaştır: Kip ekinden sonra gelen şahıs eklerini de tanırsan, durum daha da netleşir.
  • Anlamı Kontrol Et: Ekleri getirdiğinde anlamlı bir bütün oluşuyor mu? "Okudu" dediğinde bir anlam var ama "okudış" dediğinde yok.
  • Pratik Yap: Bol bol okuma ve yazı yazarak bu ayrımı daha hızlı yapmaya başlarsın. Deneyimlerime göre, pratik yapmak en etkili yöntemdir.