Felsefede suje ve obje nedir?

Felsefede Suje ve Obje: Kendini ve Dünyayı Anlamak

Felsefede suje ve obje dediğimizde aslında en temel iki kavramdan bahsediyoruz: bilen özne ve bilinen nesne. Kısaca, sen ve senin dışındaki her şey diyebiliriz. Ama bu kadar basit değil tabii. Biraz derinleşelim.

Suje: Bilen, Düşünen, Deneyimleyen Sen

Suje, yani özne, evreni algılayan, anlayan, yorumlayan, ona anlam yükleyen varlıktır. Bu, sensin. Senin bilincin, düşüncelerin, duyguların, anıların, değerlerin, kısacası seni sen yapan her şey sujeyi oluşturur. Felsefe tarihi boyunca sujeye verilen önem büyük ölçüde değişmiştir.

• Antik Yunan'da Suje: Genellikle kozmosun bir parçası olarak görülürdü. Bireyin kendisi kadar, onun evrendeki yeri ve rolü de önemliydi. Örneğin, Aristoteles’in teorisinde insan, akıl sahibi bir varlık olarak doğayı anlamaya çalışır. Bu anlamda suje; doğayı gözlemleyen, kategorize eden bir konumdadır.
• Modern Felsefede Suje: Descartes ile birlikte "Düşünüyorum, öyleyse varım" (Cogito ergo sum) diyerek sujeye büyük bir vurgu yapıldı. Artık evreni anlamanın merkezi sen oldun. Senin bilincin olmadan dış dünya hakkında konuşamazsın. Kant ise, dünyayı bizim zihnimizin yapıları aracılığıyla algıladığımızı savunarak sujeyi daha da merkeze aldı. Deneyimlerine göre, bu, dünyanın senin için nasıl göründüğünü belirleyen bir filtre gibidir.
• Günümüzde Suje: Postmodern düşünce, tekil ve homojen bir sujenin varlığını sorgular. Kültür, dil, toplumsal cinsiyet gibi pek çok etkenin sujeyi şekillendirdiğini savunur. Yani, senin "ben" dediğin şey, aslında pek çok farklı etkenin bir araya gelmesiyle oluşmuş dinamik bir yapıdır.

Deneyimlerime göre, sujeyi anlamak, kendi düşünce süreçlerini, önyargılarını ve algılarını tanımakla başlar. Örneğin, bir sanat eserine baktığında ilk tepkin nedir? Bu tepki sadece esere mi ait, yoksa senin geçmiş deneyimlerinle mi şekilleniyor? Kendine bu tür soruları sormak, sujeyi daha yakından tanımanı sağlar.

Obje: Bilinen, Algılanan, Deneyimlenen Dünya

Obje ise, sujeyi dışındaki her şeydir. Algıladığımız, düşündüğümüz, etkileşimde bulunduğumuz nesneler, insanlar, olaylar, fikirler... Kısacası, senin bilincinin dışında var olan (ya da öyle algıladığımız) her şey objedir.

• Nesnel Gerçeklik: Felsefenin en büyük sorularından biri, objelerin bizim algımızdan bağımsız olarak var olup olmadığıdır. "Elmayı tuttuğumda mı var oluyor, yoksa ben görmesem de orada mı?" gibi sorular, objenin özerkliği üzerine düşünmemizi sağlar.
• Algı ve Gerçeklik: Deneyimlerime göre, obje dediğimiz şey de aslında bizim sujemiz tarafından işlenir. Bir çiçeğe baktığında onun rengini, kokusunu sen algılarsın. Bu algı, çiçeğin kendisi kadar senindir. Örneğin, birisi için kırmızı olan bir renk, başka biri için farklı bir tonda algılanabilir. Bu, objenin mutlak bir gerçekliği olmadığı anlamına gelmez ama senin o objeyle kurduğun ilişkiyi belirler.
• Bilim ve Obje: Bilim, genellikle objeleri ölçülebilir, gözlemlenebilir ve tekrarlanabilir veriler üzerinden anlamlandırmaya çalışır. Örneğin, bir atomun kütlesi veya bir gezegenin yörüngesi, bilimsel çalışmaların objeleridir. Bu objeler, sujenin (bilim insanının) yorumundan bağımsız olarak belirli özelliklere sahipmiş gibi ele alınır.

Pratik bir öneri: Günlük hayatta karşılaştığın bir nesneyi seç. Örneğin, bir fincan kahve. Bu fincanın hangi özelliklerini algılıyorsun? Rengi, şekli, sıcaklığı, dokusu... Bunlar objenin özellikleri. Peki, bu algılarında senin kendi deneyimlerinin (örneğin, daha önce içtiğin kahvelerin tatları veya fincanların dokusu hakkındaki anıların) ne kadar rolü var? Bu ayrımı yapmak, objeyi daha bilinçli bir şekilde algılamanı sağlar.

Suje-Obje İlişkisi: Sürekli Bir Etkileşim

Felsefenin en can alıcı noktası, sujeyle objenin birbirinden ayrılamazlığıdır. Sen objeyi algılarsın, obje de (bir şekilde) seni etkiler. Bu, sürekli bir diyalog gibidir.

• Etkileşim ve Dönüşüm: Sen bir kitabı okuduğunda, kitap senin zihninde bir anlam kazanır. Kitap, senin sujendeki düşünceleri, duyguları tetikler. Aynı zamanda, okuduğun kitaplar senin sujendeki bilgiyi, bakış açısını değiştirir. Yani, obje seni etkileyerek dönüştürür, sen de objeye anlam yükleyerek onu dönüştürürsün.
• Fenomenoloji Yaklaşımı: Husserl gibi fenomenologlar, bu etkileşimi daha da vurgularlar. Onlara göre, biz dünyaya "doğrudan" bakarız ve bu bakışta suje ile obje arasındaki ayrım, başlangıçta o kadar da belirgin değildir. Önemli olan, bilincin kendisinin deneyime nasıl açıldığıdır. Deneyimlerime göre, bu, bir müzik dinlerken sadece notalara değil, o notaların sende uyandırdığı hislere odaklanmak gibidir.
• Pratik Yansıma: Bir spor müsabakasını izliyorsun. Takımının sayısına seviniyor, rakibin gol atmasına üzülüyorsan, bu, objenin (maçın sonucu) sujende (senin duyguların) doğrudan bir etkisi olduğunu gösterir. Ya da tam tersi, bir sporcunun motivasyonu, senin izleme deneyimini etkiler. Bu karşılıklı etkileşim, her an hayatımızın içinde.

Anlam Yaratma Süreci: Sen Varlığa Ne Katıyorsun?

Son olarak, sujeyi ve objeyi anlamak, aslında varlığa nasıl anlam kattığımızı anlamaktır. Sen, objelere sadece pasif bir şekilde maruz kalmazsın; onlara değerler, amaçlar, anlamlar yükleyerek aktif bir rol üstlenirsin.

• Varoluşçuluk ve Anlam: Sartre gibi düşünürler, varoluşun özden önce geldiğini savunur. Yani, önce varsın, sonra ne olacağına sen karar verirsin. Bu kararlar, senin objelerle (dünyayla) kurduğun ilişkiyi belirler ve bu ilişki sana anlam kazandırır. Deneyimlerime göre, bir hobiyi benimsemek veya bir amaç için çalışmak, hayatına anlam katmanın en belirgin yollarından biridir. Çünkü bu eylemler, senin sujendeki bir isteği, objeye (hobinin nesnesine, amacına) yönlendirmektir.
• Nietzsche ve Değer Yaratma: Nietzsche'nin "güç istenci" kavramı da benzer bir noktaya işaret eder. İnsan, sadece var olmakla kalmaz, aynı zamanda kendini aşmak, değerler yaratmak ister. Bu değer yaratma süreci, objelerle kurduğun ilişkilerde kendini gösterir; sanatta, felsefede, bilimde...
• Öneri: Günlük hayatta "anlamlı" bulduğun bir eylemi düşün. Bu eylem, senin sujendeki hangi ihtiyacı karşılıyor? Bu eylem, senin dışındaki objelere (örneğin, bir topluluğa yardım etmek, bir eser yaratmak) nasıl bir anlam yüklüyor? Bu bağlantıları görmek, varoluşundaki aktif rolünü anlamana yardımcı olur.

Suje ve obje ayrımı, felsefi bir araçtır. Kendini ve çevreni daha bilinçli bir şekilde anlamak için bu kavramları kullanabilirsin. Unutma, sen hem bilen hem de anlam yaratan bir varlıksın.