İskemi ne demek tıp?

İskemi: Kan Akışının Engellenmesi ve Etkileri

İskemi, basitçe bir bölgeye giden kan akışının azalması veya tamamen durması demek. Bu durum, organların veya dokuların ihtiyaç duyduğu oksijen ve besin maddelerinin yeterince ulaşamamasına yol açar. Tıp dilinde bu, “kan yetmezliği” olarak da düşünülebilir. Vücudumuzdaki her hücrenin yaşamak için sürekli bir oksijen ve besin kaynağına ihtiyacı var. İskemi bu hayati bağlantıyı kesintiye uğratır.

Deneyimlerime göre, iskemi deyince akla ilk gelen şeyler genellikle kalp krizi veya felç gibi acil durumlar olur. Ama aslında bu, vücudun pek çok farklı yerinde karşımıza çıkabilen bir durum. Örneğin, bacaklarımızdaki kan akışının azaldığı bir durumda “periferik arter hastalığı” (PAH) dediğimiz bir iskemik tablo oluşabilir. Bu da yürüme sırasında bacaklarda ağrıya (klodikasyo) neden olur. Ya da bağırsaklarımıza yeterince kan gitmediğinde ortaya çıkan “iskemik kolit” gibi durumlar da var.

İskemiye Neler Yol Açar?

İskeminin temel nedeni genellikle damarlarda meydana gelen tıkanıklıklardır. Bunları birkaç ana başlıkta toplayabiliriz:

• Ateroskleroz (Damar Sertliği): Bu, iskemiye yol açan en yaygın nedenlerden biri. Damarların iç yüzeyinde yağ, kolesterol ve diğer maddelerin birikerek plak oluşturması durumudur. Bu plaklar zamanla büyüyerek damarı daraltır ve kan akışını engeller. Örneğin, koroner arterlerdeki daralmalar kalp krizine neden olan iskeminin ana sebebidir. Koroner arterlerdeki daralma %70-80’lere ulaştığında, istirahat halindeyken bile kalp kasına yeterli kan ulaşmayabilir.
• Tromboz ve Emboli: Tromboz, damarın içinde oluşan bir pıhtıdır. Bu pıhtı, kan akışını doğrudan engelleyebilir. Emboli ise, vücudun başka bir yerinde oluşan bir pıhtı parçasının veya başka bir yabancı cismin (yağ zerresi, hava kabarcığı gibi) dolaşımla bir organa giderek oradaki damarı tıkamasıdır. Felç vakalarının önemli bir kısmı beyin damarlarındaki emboliler veya trombozlar sonucu gelişen iskemiden kaynaklanır.
• Kan Damarlarının Sıkışması veya Büzülmesi (Vazospazm): Bazı durumlarda, damarların kendiliğinden kasılarak daralması da iskemiye neden olabilir. Örneğin, Raynaud sendromunda soğuğa maruz kalındığında parmaklardaki küçük damarlar spazm geçirerek kan akışını azaltır, bu da parmaklarda renk değişiklikleri ve uyuşukluğa yol açar.
• Kan Basıncı Düşüklüğü (Hipotansiyon): Çok ciddi bir kan basıncı düşüklüğü, vücudun genelinde dokulara yeterli kan gitmesini engelleyerek yaygın bir iskemiye neden olabilir.

İskeminin Etkileri Nelerdir?

İskeminin etkileri, etkilenen bölgeye, iskemi süresine ve kan akışındaki azalmanın şiddetine göre değişir. Ancak genel olarak şunları gözlemleyebiliriz:

• Hücre Ölümü (Nekroz): Kan akışının uzun süre durması veya çok ciddi şekilde azalması, hücrelerin oksijensiz kaldığı için ölmesine neden olur. Örneğin, kalp krizinde kalp kası hücreleri, felçte ise beyin hücreleri bu şekilde ölür. Eğer kalbin ön duvarına giden ana koroner arterde 20 dakika gibi bir süre kan akışı olmazsa, o bölgedeki kalp kası hücrelerinin büyük bir kısmı kalıcı hasar görür.
• Fonksiyon Kaybı: İskemiye uğrayan dokunun normal işlevini yapamaması durumudur. Beyin iskemiye çok duyarlıdır; dakikalar içinde kalıcı hasar oluşabilir ve bu durum konuşma, hareket etme veya düşünme gibi fonksiyonlarda kayıplara yol açabilir. Kalp kası iskemiye uğradığında ise göğüs ağrısı (anjina pektoris) ve kalp yetmezliği belirtileri ortaya çıkabilir.
• Ağrı: Dokuya yeterli kan gitmediğinde, hücrelerde biriken metabolik ürünler (örneğin laktat) sinir uçlarını uyararak ağrıya neden olur. Klonik iskemi (periferik arter hastalığı gibi) belirtilerinden biri olan yürüme sırasındaki bacak ağrısı bunun tipik bir örneğidir. Bu ağrı, kişi dinlendiğinde genellikle geçer.
• Şişlik ve Renk Değişikliği: Kan akışındaki azalma bazen etkilenen bölgede solukluğa veya maviliğe (siyanoz) neden olabilir. Özellikle uzuvlarda görülebilir.

İskemiye Karşı Neler Yapabiliriz? (Pratik Öneriler)

İskeminin önüne geçmek veya etkilerini azaltmak için hayat tarzımızda yapacağımız bazı değişiklikler çok önemlidir. Deneyimlerime göre, erken önlem her zaman en iyisidir.

• Sağlıklı Beslenme: Düşük yağlı, bol sebze ve meyve içeren bir diyet, damar sağlığınızı korumaya yardımcı olur. Kan kolesterolünüzü ve tansiyonunuzu kontrol altında tutmak iskemi riskini önemli ölçüde azaltır. Özellikle doymuş ve trans yağlardan uzak durmak önemlidir.
• Düzenli Egzersiz: Fiziksel aktivite, kan dolaşımını iyileştirir ve damarların esnekliğini artırır. Haftada en az 150 dakika orta şiddette aerobik egzersiz (tempolu yürüyüş, yüzme gibi) önerilir.
• Sigarayı Bırakmak: Sigara, damarların büzülmesine ve plak oluşumunun hızlanmasına neden olan en önemli risk faktörlerinden biridir. Sigarayı bırakmak, iskemi riskini önemli ölçüde azaltır.
• Kilo Kontrolü: Fazla kilonuz varsa, ideal kilonuza ulaşmak kan basıncınızı, kan şekerinizi ve kolesterol seviyelerinizi düzenleyerek iskemi riskini azaltır.
• Tıbbi Takip: Tansiyon, diyabet ve kolesterol gibi durumlarınız varsa, bunları düzenli olarak doktorunuzla takip ettirin ve önerilen tedavileri uygulayın. Erken teşhis ve tedavi, iskemiye bağlı ciddi komplikasyonları önleyebilir. Örneğin, yüksek tansiyon tedavisinde kullanılan ilaçlar damar sağlığını koruyarak iskemi riskini azaltabilir.

İskemi, vücudumuzdaki kan akışının bir şekilde sekteye uğramasıdır ve bu durumun ciddiye alınması gerekir. Yukarıda bahsettiğim öneriler, hem iskemi riskini azaltmak hem de mevcut durumun kötüleşmesini engellemek için atabileceğiniz adımlardır. Sağlığınızı korumak sizin elinizde.